1-2- ma’ruza. Mashina detallari va ish jihozlari

1.2.
 
Joiz o‘lcham va o‘tkazishlar 

---

-
dyuymli rezbalar; 
-
quvurli rezbalar; 
-
trapesiali rezbalar; 
-
asimmetrik trapetsiyasimon profilli tirak rezbalar; 
-
dumaloq profilli, konussimon rezbalar (1.1-rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.1-rasm. Rezba turlari: a — metrik; б — dyuymli; в —truba rezba; г — trapesiodal; д— 
tayanch; e— dumalok profilli; ж— konussimon; 1 —gayka; 2— vint; 3— mufta; 
Metrik rezbalar
katta va mayda qadamli bo‘lib, ular dinamik kuchlar ta’sirida ishlovchi 
detallar va vintlarda qo‘llaniladi. Katta qadamli rezbalar M xarfi bilan belgilanib, uning 
yoniga rezbaning tashqi diametrini ko‘rsatuvchi son (mm)larda yozib qo‘yiladi. Masalan: 
M18, M13. 
Bu turdagi rezbalar asosan mahkamlash detallari uchun qo‘llaniladi. 
Dyuymli rezbalarda
qadam o‘rniga rezba uzunligining bir dyuymidagi (bir dyuym 
25,4 mm ga teng) tolalar soni ko‘rsatiladi. Ular ham mahkamlash detallarida qo‘llaniladi. 
Truba rezbalar
dyuymli rezba profiliga ega, ammo rezba uchlari tik emas. Ular gaz 
va vodoprovod armaturalarida qo‘llaniladi. 
Trapetsiyasimon rezbalar
vintli uzatmalarda qo‘llaniladi. 
 
Asimmetrik trapetsiyasimon
profilli tirak rezbalar bir tomonlama o‘q bo‘ylab yo‘nalgan 
kuchlar ta’sirida ishlovchi vintlarda qo‘llaniladi. 
Dumaloq profilli
rezbalar katta dinamik kuchlar ta’sirida ishlaydigan vintlar va 
gidroarmatura 
yig‘ish 
birliklari 
uchun 
mo‘ljallangan. 
Konussimon 
rezbalar 
truboprovodlarning zichlovchi birikmalari uchun qo‘llaniladi. 
Rezbali elementlarning elementlari uglerodli va yuqori legirlangan po‘latlardan 
tayyorlanadi. Muhim yig‘ish birliklari uchun rezbali birikmalarning detallariga qo‘shimcha 
termik ishlov berib mustahkamlanadi. Bulardan tashqari elementlari yog‘och va plastikadan 
tayyorlangan rezbali birikmalar ham bo‘ladi. 
Shponkali birikmalar
burovchi momentni valdan vtulka va aksincha uzatish 
uchun qo‘llaniladi. 
Shponkalar tuzilishi bo‘yicha ponasimon, prizmatik va segmentli bo‘ladi (1.2 -rasm). 

---

O‘qlar va vallar 1.3-rasmda keltirilgan. 
 
1.2-rasm. Shponka turlari: 
a- prizmatik; б -segmentsimon; в - ponasimon; 1 -val; 2- prizmatik shponka; 3 - korpus 
(gubchak); 4-segment; 5 -ponasimon shponkalar. 
Shlisli birikmalar (1.3-rasm) shponkali birikmalardan farq qilib, o‘zgaruvchan va 
dinamik kuchlarni uzatishda yuqori mustahkamligi, ancha katta kuchlarni uzata olishi va 
detallarni aniq markazlash imkoniyati borligi bilan xarakterlanadi. Shlisli birikmalarni 
tayyorlash qiyinligi va qimmatga tushishiga 
qaramay, ular qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan (o‘q bo‘ylab qo‘zg‘aluvchan) birikmalarda 
keng qo‘llaniladi. 
1.3-rasm. Shlislarning turlari. 
Shlislar to‘g‘ri to‘rtburchak (1.3 a -rasm), evolventa (1.3 b -rasm,) va 
uchburchak shaklidagi (1.13 v -rasm,) profillarda bo‘ladi. Ajralmaydigan birikmalarga 
parchin mixli va payvand birikmalar kiradi. 
Parchin mixli birikmalar. Parchin mixli birikmalar metall konstruksiyalarida 
mustahkam choklar, turli idishlarda germetik choklar va bo‘g‘ qozonlarida mustahkam jips 
choklar hosil qilish hamda payvand choklaridan foydalanish mumkin bo‘lmaydigan 
birikmalarda qo‘llaniladi. 
Parchin mixli birikmaning asosiy elementi parchin mix hisoblanadi, u ikki uchida 
kallaklari bo‘lgan silindrsimon sterjendan iborat. Parchin mix uchun tayyorlangan teshik 
diametri parchin mix diametridan 0,5- 1 mm katta bo‘lishi kerak. Parchin mixli choklar 

---

tuzilishi jihatidan bir qirqimli ustma-ust (1.4-rasm, 
a)
yoki bir ustquymali (1.4-rasm, б) va ikki qirqimli, ikki ustquymali (1.15-rasm, в) bo‘ladi. 
1.4- rasm. Parchnn mixli birikma choklarining turlari: 1- parchin mix; 2, 3-
birikadigan detallar; 4 -ustquyma.