Taqsimot kanallari orasida turmahsulot va mehmonxona mahsulotlarini samarali sotilish dinamikasini ta’minlash sotuv tizimida o’zaro munosabatlarni o’rnatilishi, ularning kooperastiyasi va raqobatni amalga oshirish bilan bog’liqdir. Sotuv kanallarini boshqarish muammolari:
kanal ishtirokchilarining mustaqilligi;
kanalda harakatlanayotgan turistik mahsulotga egallik qilish huquqi kimda ekanligi;
kanal ishtirokchilarining o’zaro hamkorligi, xarajat va foydaning taqsimlanishi kabilar bilan bog’liq.
Taqsimot kanallarining quyidagi tashkiliy shakllari farqlanadi:
an’anaviy taqsimot kanallari;
taqsimotning vertikal marketing tizimlari;
taqsimotning gorizontal marketing tizimlari;
birgalikdagi marketing tizimlari.
An’anaviy sotish kanali mustaqil tijorat vositachilari ishtirokida mehmonxona mahsulotlarini sotish jarayonidir. Turmahsulot va mehmonxona mahsulotlarini sotib olgan vositachi mustaqil o’z manfaatidan kelib chiqib mehmonxona mahsulotlarini sotadi. Ushbu kanalda nazorat, boshqaruv yo’q, nizolar ko’p bo’ladi.
Keyingi yillarda jahon amaliyotida an’anaviy kanal o’rnini kooperastiyalashgan kanallar egallamoqda. Bulardan eng keng tarqalgani vertikal marketing tizimidir. Vertikal marketing tizimi kanal ishtirokchilaridan birining nazorati va boshqaruviga asoslanadi. Vertikal marketing tizimining uchta turi mavjud:
korporativ vertikal marketing tizimi;
shartnomali (bitimli) vertikal marketing tizimi.
Boshqariladigan vertikal marketing tizimi.
Listenzion bitimlar (franchayzing) – bitimli VMT Vertikalning marketing tizimi bir shakli. Franshiza (inglizchadan franchise – ovoz berish huquqi) – tuzilgan listenzion bitim asosida biror firma nomidan xizmatlarni sotish huquqi. Franchayzingning boshqa shartnomali tizimlardan asosiy farqi shundaki, u odatda g’aroyib xizmatlarga, biznesni amalga oshirish uslublariga, savdo belgisi, patent yoki mualliflik huquqiga asoslanadi. Franshiza tizimlari ko’proq zanjir nomini olgan ovqatlanish tashkilotlarida (masalan, Mc Donalds) yoki joylashtirish muassasalarida (masalan, Holiday Inn) tarqalgan. Turizmda bunga yorqin misol qilib, nemislarning TUI firmasi tomonidan tuzilgan Vertikal marketing tizimi (VMT)ni ko’rsatish mumkin.
Odatda franshiza beruvchi (huquqqa ega bo’lgan) va franshiza oluvchi (huquqqa ega bo’luvchi) orasidagi bitim quyidagilardan iborat:
franshiza oluvchining franshiza beruvchining savdo belgisidan foydalanishi;
franshiza oluvchining franshiza beruvchining xizmat ko’rsatish texnologiyalari va standartlaridan foydalaninish tizimi va uslublarini, hatto buxgalteriya hisoboti yuritishni qo’llash;
franshiza beruvchi tomonidan ishlab chiqilgan personalni tayyorlash usullaridan foydalanish. U o’z ichiga franshiza beruvchining korxonasida ish o’rganishni ham oladi;
franshiza oluvchini franshiza beruvchining umumiy reklama va marketing tizimiga kiritish
Franshiza tizimi mehmonxona sanoatida xalqaro xarakterga ega. Amerikaning «Holiday Inn» va «Sheraton» kompaniyalari dunyoning ellikdan ortiq mamlakatlarida o’z filiallariga ega.
VMTning yana bir turi – boshqariladigan VMT Vertikal marketing tizimi. Agar qatnashuvchilardan birining mavqei boshqalarnikiga nisbatan balandroq bo’lsa, bu tizim boshqariladigan VMT deb ataladi. Bunda mahsulotning iste’molchiga etgunga qadar bo’lgan harakatli bosqichlari bir qatnashuvchiga xos vositalar orqali amalga oshiriladi. Bunday, (VMT)ga Vertikal marketing tizimi misol qilib, «Thomas Cook» yoki «American Express» kompaniyalari faoliyatini keltirish mumkin.
Sotish kanalini qurishning VMT Vertikal marketing tizimi tamoyilidan boshqa yo’li ham mavjud. Turizmda shunday sotish kanallari mavjudki, unda ikki yoki undan ortiq firmalarning marketing imkoniyatlari birlashtiriladi. Bunday birgalikdagi hamkorlik doimiy yoki vaqtincha amalga oshiriladi. Bu tamoyil bo’yicha qurilgan sotish kanali gorizontal marketing tizimi deyiladi.
