1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

Nafas koeffitsenti.
Nafas olish koeffitsenti yoki o’pkadagi gazlar al­mashinuvining nisbati deganda nafas chiqarish tufayli aj­ralib chiqadigan SO₂ ning sarflangan O₂ ga nisbati tushuni­ladi, ya'ni NK=SO₂/O₂. Shunisi muhimki, bu ko’rsatgich har xil oziq moddalar parchalanganda hosil bo’lgan SO₂ va sar­flangan O₂ miqdoriga qarab turlicha bo’lar ekan. Masalan, glyukoza oksidlanganida u 1 ga teng, chunki, bunday hosil bo’lgan SO₂ va sarflangan O₂ miqdori bir-biriga teng, ya'ni S₆N₁₂O₆+6O₂ -------- 6SO₂+6N₂O bu yerda NK= 6SO₂/6O₂=1.
Yog’lar uchun NK bir muncha kam, chunki ularning tarkibida 1 atom uglerod karbonsuvlarga qaraganda kam miqdorda ki­slorod to’g’ri keladi. Misol tariqasida neytral yog’lardan tri­palmitat yog’ining oksidlanishini olish mumkin:
2S₃N₅(S₁₅N₃₁SOO)₃+145 O₂ = 102 SO₂ + 98 N₂O
Demak, yog’lar oksidlanganida:
NK = 102 SO₂/145 O₂ = 0,703.
Oqsillar parchalanganida esa nafas olish koeffitsenti 0,81 ga teng bo’ladi. Odam aralash ovqat iste'mol qilganida bu ko’rsatgich 0,83-0,90 atrofida bo’ladi. Nafas olish koffitsenti iste'mol qilinadigan taomlar tarkibi va organizmda qanday moddalar oksidlanib parchalanishiga ham bog’liq. Masalan, ovqatda karbonsuvlar ko’paysa to’qimalar tomonidan O₂ o’zlashtirilishi kamayib nafas olish koeffitsenti oshadi. Tajriba tariqasida cho’chqa va g’ozlar shunday ovqat bilan majburiy boqilganida NK 1,83 gacha ko’tarilgan. Och qolish jarayonida va shakarli diabet davrida esa NK 0,6 gacha pasay­ishi aniqlangan.
Ma'lum nafas olish koeffitsenti 1 l O₂ sarflanganida ajraladigan tegishli miqdordagi issiqlikka ekvivalent bo’ladi va bu ko’rsatgichni kislorodning energetik yoki kalo­rik ekvivalenti deyiladi. Nafas olish koeffitsentining har xil oziq moddalar oksidlanganida turlicha bo’lishini yuqorida ko’rgan edik. Shunga ko’ra karbonsuvlar, yog’lar va oqsillar oksidlanishi uchun 1 l O₂ sarflansa tegishli ra­vishda 5,05, 4,74 va 4,46 kkal energiya ajraladi. 1 g karbonsuv oqsil va yog’ning oksidlanishi uchun tegishli miqdorda 0,83, 0,97 va 2,03 l O₂ kerak bo’ladi. Shunday qilib aytish mum­kinki, organizmda u yoki bu holatda qancha energiya sarflani­shini aniqlash uchun ayni paytda qaysi oziq modda oksidla­nishini bilish kerak. Bu narsani nafas olish koeffitsen­tini yuqorida qayd qilingani kabi o’lchash bilan osonlikcha amalga oshirish mumkin.