1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

Yoglar almashinuvi. Yoglar va yogsimon moddalar (fosfatidlar, sterinlar va boshqalar) fizikaviy va kimyoviy xususiyatlari bilan bir guruhga birlashtiriladi, ular suvda erimaydi, faqat organik erituvchilarda (spirt, efir, benzol va boshqalar) eriydi, hujayra membranasi tarkibiga kiradi, katta energetik manba (bir g. yog 9,3 kkal energiya beradi) hisoblanadi. Hayvon yoglari olein, palmitin, stearin va boshqa yuqori yog kislotalarining trigletsiridlari hisoblanadi.
Yoglar tanada ko’p miqdorda yog to’qimalarida (teri tagida, charvilar shaklida) kamroq bevosita hujayra tarkibida uchraydi. Yoglarning tanadagi umumiy miqdori 10-20 %, semirib ketganda esa 50 % gacha ham borishi mumkin. Hujayra tarkibidagi sitoplazmadagi yoglar doim bir xil bo’lsa, zahira yog (yog to’qimalari) ovqatlanish xususiyatlari, qilinadigan jismoniy ish va yashash sharoitiga qarab o’zgaruvchan bo’ladi.
Ichaklardan so’rilgan qonning asosiy qismi limfaga qolgani qonga qo’shiladi. Shu yul bilan surilgan yoglar dastlab yog to’qimalarida to’planadi (hayvonlarga nishonlangan yog’ berib o’rganilgan) to’qimalardagi yoglar esa qonga chiqadi, to’qimalarga borib oksidlanishga uchraydi.
Har xil hayvonlarning va a'zolarning yoglari bir-biridan fizikaviy, kimyoviy xususiyatlari (erish xarorati, konsistensiyasi va boshqalar) bilan farq qiladi. Tanada zahira qilinadigan yog iste'mol qilingan yog tarkibiga bog’liq. Bu borada itlar och koldirilib tanasida yog qolmagandan keyin birinchisiga zig’ir yogi (lnyanoe maslo), ikkinchisiga quy yogi berib boqilgan va bir haftadan keyin ular suyib tanasidagi yogi olib qaralganida birinchisidagi yog suyuq bo’lib 0⁰ C da to’planmagan, ikkinchisidagi yog esa qattiq bo’lib +50⁰S da eriydigan bo’lgan. Odamlarda ham shu prinsipga amal qilingan (chelovek yest, to chto on yest).
Odam ovkatida yog bo’lmasdan karbonsuvlar ko’p bo’lsa, ulardan tanada yog sintezlanadi. Ba'zi bir yog kislotalar (le­nol, lipolen va oraxedan yog kislotalar) organizm sintezlan­maydi, shuning uchun ularni almashtirib bo’lmaydigan yog ki­slotalari deb yuritiladi va ular doimiy ravishda ovqat bi­lan qabul qilinib, turilishi kerak. Tanada yog almashinuvi nerv va endokrin tizim orqali boshqariladi va u karbonsuv­lar almashinuvi bilan yaqindan aloqaga ega. Qonda glyukoza ko’paysa yog zahirasi oshadi, kamaysa yog’ ham kamayadi. Garmon­lardan adrenalin va noadrenalin yoglar parchalanishini, yemi­rilishini tezlashtiradi. Yana gipofiz somototropini, qalqonsimon bez troksini ham yog sarflanishini tezlashti­radi. Buyrak usti bezining glyukokortikoidlari va meda osti bezining insulini yog sarflanishini kamaytirib yuboradi.
Simpatik ta'surot yog’ yemirilishini kuchaytirsa, parasim­patik ta'surot yog’ zahirasini ko’paytiradi. Yog’ almashinuvini gipotalamus yadrolari nazorat qilib turadi (uni ventromedial yadrolari nazorat qilib turadi), uning ventro­medial yadrolari buzib tashlansa ishtaha kuchayib, tanada yog’ zahirasi ko’payadi, bu markazlar qitiqlab turilganida esa yog’ parchalanishi kuchayib oriqlab ketiladi.