0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

,' i i !
!:? :( .• 
• 
.
NAZORATSAVOLLARl
1. Tarix fani nimani o‘rganadi?
2. Tarix fanining milliy g ‘oyani shakllantirishdagi ahamiyati qanday?
3. Tarix fanining tarbiyaviy funksiyasi qanday?
4. “0 ‘zbekiston tarixi” fanining predmetini nimalar tashkil etadi?
5. “Tarixiylik” prinsipi nima? ,
6. Tarix fanining ma’naviyatni rivojlantirishdagi rolini ko‘rsatib bering.
7. ; 0 ‘zbekiston tarixining asosiy davrlari asosiy xususiyatlari 
si 
nimalardan iborat?
8. 0 ‘zbekiston tarixi fanining asosiy manabalari.
10

---

2- MAVZU. MARKAZIY OSIYO - DUNYO
SIVILIZATSIYASINING AJRALMAS QISMI
Asosiy tushuncha va iboralar: 
sivilizatsiya; moddiy manbalar; 
ibtidoiy jamoa tuzumi; ma’lumot; yozma manbalar; “Avesto”.
2.1. “Sivilizatsiya” tushunchasi va lining rivojlanish
bosqichlari
Odamzodda ong paydo boMibdiki, o‘z davriga xos turmush tarziga, 
moddiy va ma’naviy madaniyatiga, ya’ni 
ma’lum darajadagi 
sivilizatsiyasiga ega bo‘la boshlagan. Markaziy Osiyo, xususan 
0 ‘zbekiston xalqlari ham qadim zamonlardan beri hayot tarzini 
takomillashtirar ekan, turli qulayliklar yaratgan, odatlar, rusumlar esa 
an’anaga aylangan.
“Sivilizatsiya” qanday ma’noni bildiradi? Bu so‘z lotinehadan 
olingan bo‘lib, u hozirgi zamonda odamning komillikka, yetuklikka 
intilish mazmunida talqin etiladi, shuningdek, u inson hayoti, uqhun 
qulayliklar yaratish jarayonini ifodalovchi tushuncha ham. Adabiyotda 
bu so‘z “tamaddun” deb ham ataladi va madaniy hayotga, taraqqiyotga 
erishuv jarayoni ma’nosida ishlatiladi. Qomusiy kitoblarda sivilizatsiya- 
jamiyat taraqqiyoti jarayonida yaratilgan moddiy va ma’naviy boyliklar. 
Shuningdek, ularni yanada ko‘paytirib va takomillashib borish 
usullarining majmui deyiladi.
Ibtidoiy jamiyat va uning davrlari insoniyat qadim-qadimdan o‘z 
davriga xos turmush tarziga, moddiy va ma’naviy madaniyatga ya’ni 
ma’lum darajadagi sivilizatsiyaga ega bo‘lgan. Davrlar o‘tishi natijasida 
insoniyat sivilizatsiyasi darajasi o‘sib, rivojlanib, takomillashib borgan. 
Bu jarayon odamlarning mehnat qilish usuli, qanchalik darajada moddiy 
va ma’naviy boyliklami yaratish va ko‘paytirib borishi bilan bog‘liq 
kechgan.
U yoki bu sivilizatsiya haqida so‘z borganda insoniyatning yashash 
uchun kurashi, tinimsiz mehnati, ma’naviyat va ma’rifatga intilishi 
tufayli o‘zi uchun yaratgan jismoniy va madaniy qulayliklar, ov va 
mehnat qurollari, kiyim bosh, uy-joy va oilaviy munosabatlari, ishlab 
chiqarish usullari, maishiy xizmat vositalari, ijtimoiy ong va ma’naviy 
dunyosi, ijtimoiy-siyosiy hayoti, axloqiy-huquqiy munosabatlari darajasi 
asosida tavsiflanadigan ma’lum bir tarixiy davr tushuniladi. Masalan, 
qadimgi Sharq sivilizatsiyasi Antik Yevropa sivilizatsiyasi, Islom 
sivilizatsiyasi, Xristian sivilizatsiyasi hozirgi zamon sivilizatsiyasi kabi
и

---

tushunchalarda insoniyatning iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy hayoti, turmush 
tarzi, ahloqi, bilim saviyasi, mehnat qurollari va hokazo jihatlari 
mujassamlashgan bo'ladi.
Har bir mintaqada sivilizatsiya davriy nuqtai nazaridan ertaroq 
yoki kechroq, o‘ziga xos shaklda shakllanib, rivojlanib borgan. Tarixiy, 
ilmiy tadqiqotlar 0 ‘zbekiston insoniyat sivilizatsiyasining qadimgi 
o‘choqlaridan biri ekanligidan dalolat bermoqda.