“ Ўзбекистоннинг тарақҚиёт стратегияси: фуқоролик жамияти ” фанидан

6-мавзу: ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ - ҲУҚУҚИЙ ДАВЛАТ
ВА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ ҚУРИШНИНГ АСОСИ. (2 соат)
РЕЖА:

1.Қонун устуворлиги тушунчаси.

2.Ҳокимиятнинг учга бўлиниш принципининг қонун устуворлигини амалга оширишдаги ўрни.
3.Суд-ҳуқуқ тизимини демократлаштириш — қонун усту­ворлигини таъминлаш омили.
4.Суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш ва қонун устуворлигини таъминлаш истиқболлари.
5.Инсон ҳуқуқ ва эркинлигини ҳимоялашнинг демократик институтлари.


Қонун —- давлатнинг олий иродаси. Ҳар бир цивилазацияга эришган мамлакатларда меъёрий ҳуқуқий актлар ҳуқуқнингетакчи манбаси (асоси) ҳисобланиб, асосий ижтимоий муносабатлар ана шу манба асосида мувофиқлантирилади. Меъёрий ҳуқуқий актларнинг асосий турларидан бири — бу қонундир.Қонун ҳуқуқ манбаси сифатида ҳаттоки қадимги давлатларда ҳам амал қилган. Тарихдан маълумки, Хаммурапи қонунлари (эр.ил. XVIII аср), Ману қонунлари (эр.ил. 1 аср) ва бошқа қатор ҳуқуқий ёдгорликлар ҳаётда кенг қўлланилган. Қадимги давлатларда асосий ҳуқуқий меъёрлар одатга кўра монархларнинг шахсий иродасини ифодалар, қонун ёки бошқа шаклларда амалга оширилар эди.
Маълумки, ҳуқуқий давлат — мамлакатдан яқин даврдан буён муомалага кирган тушунча ҳисобланади. Албатта, бу тушунча ниҳоятда қисқача ифодалаганда давлат ҳуқуққа бўйсуниши зарур. Бу амалда умуминсоний қадриятларни синфий қадриятлардан устунлик қилишини англатар эди. Чунки, ҳуқуқий давлатда давлат устидан ҳуқуқнинг ҳукмронлигига амал қилинади.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 11-моддасида мамлакатда давлат ҳокимияти ташкил этилишининг қуйидаги асосий конституциявий принципи мустаҳкамланган Давлат ҳокимиятининг бўлиниши принципини шаклланиши илк бор саноати ривожланган мамлакатлар фуқароларининг демократик қадриятлар асосида яшашга доир ҳаёт тарзини жамиятда қўллашга интилиши, унинг натижасида устуворлиги принципи, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга нисбатан тарихий заруратнинг пайдо бўлиши билан боғлиқдир.
Ҳокимиятнинг учга бўлиниш принципи — ҳуқуқий давлатнинг энг муҳим белгиларидан биридир. Конституциянинг «Давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши» деб номланган бешинчи бўлимида учала ҳокимиятнинг ўзаро уйғунликдаги фаолияти механизмлари, шунингдек, уларнинг ўзаро бир-бирини тийиб туриш тизимини вужудга келтирувчи қоидалар мустаҳкамлаб қўйилган. Қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти идоралари давлат ҳокимиятининг ягона тизимини ташкил этади.
Ўзбекистон Республикаси суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг тизими қуйидаги асосий бўғинларни ўзида мужассамлаштиради: Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди; Ўзбекистон Республикасининг Олий суди; Қорақалпоғистон Республикасининг Олий суди, вилоят, туман, шаҳар судлари ва ҳарбий судлар; Ўзбекистон Республикасининг Бош прокуратураси; адвокатура; Ички ишлар вазирлиги; Адлия вазирлиги; Божхона қўмитаси.
БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Иккинчи жаҳон конференциясининг (1993-йил, Вена) ҳар бир мамлакатда инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар тузиш тўғрисидаги даъватига биноан Ўзбекистонда қуйидаги демократик институтлар ташкил этилди:
1.Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди;
2.Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман);
3.Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Респубиикаси миллий маркази;
4.Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Амалдаги қонунчиликни мониторинг қилиш институти;
5.Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик
палатасининг демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва
фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари бўйича қўмитаси.