“ Ўзбекистоннинг тарақҚиёт стратегияси: фуқоролик жамияти ” фанидан

4-мавзу: ЎЗБЕКИСТОНДА ДЕМОКРАТИК ЖАМИЯТ ҚУРИШДА ЎТИШ ДАВРИ ВА ТАРАҚҚИЁТ БОСҚИЧЛАРИ. (2 соат)
РЕЖА:
1.Бозор иқтисодиётига ўтиш тушунчаси.
2.Бозор иқтисодиётига ўтиш йўллари: умумийлик ва ўзига хослик.
3.Ўзбекистонда бозор иқтисодиётига ўтиш йўлини ишлаб чиқилиши ва уни амалга ошириш жараёни.
4.Бозор иқтисодиётига ўтиш даври босқичлари ва оламшумул натижалар.

Ўтиш даври, деганда тарихий унча узоқ бўлмаган давр (бир неча ўн йилликлар) тушунилиб, бу давр ичида маъмурий- буйруқбозлик тизими тугатилади ёки у тубдан ўзгартирилади, бозор иқтисодиёти тизими асослари шакллантирилади. Бозор иқтисодиётига хос бўлган «иқтисодий тизим асоси» тушунчаси иқтисодий агентларнинг ўзаро хўжалик алоқаларининг ўрнатилган ва нисбатан барқарор шаклини, шунингдек, ана шу тизимда устунлик қилувчи мулкчилик шаклини англатади. Модомики, маъмурий-буйруқбозлик тизимини ўзгартириш бу тизим асосини ўзгартиришни англатар экан, бошқача айтганда, уни бошқа сифатлисига (бозор иқтисодиётига) алмаштириш жараёни кечар экан, у ҳолда бу каби трансформацияни тизимни ўзгартиришга доир ислоҳотлар деб аташ мумкин.

Ўтиш даври иқтисодиётига мансуб мамлакатлар гуруҳи.
Маъмурий-буйруқбозлик иқтисодиётидан бозор иқтисодиётига ўтиш жараёнида бир-бирларидан фарқланадиган учта мамлакатлар гуруҳлари шаклланди.
Биринчи гуруҳга бозор тизимига ўтиши кўпроқ сезилаётган. мамлакатлар киради. Улар Польша, Венгрия, Чехия, Словакия, Словения, Болтиқбўйи мамлакатларидан иборатдир. Уламинг бозор иқтисодиётига ўтиши нисбатан кўпроқ сезилаётганига қатор омиллар сабаб бўлмоқда: маъмурий-буйруқбозлик тизими даврида бозор иқтисодиёти асослари шаклланганлиги, Ғарбий Европа билан яқин алоқалари, тарихан яқин туриши, халқ хўжалигини нисбатан мувозанатлашганлиги ёки номутаносибликларнинг нисбатан камлиги, бозор тизимига ўтиш зарурияти масаласида аҳолининг барча қатламлари ўртасида ўзаро консенсуснинг мавжудлиги.
Иккинчи гуруҳга бозор иқтисодиётига ўтиш қатор машаққатли қийинчиликлар билан кечаётган, бу жараён биринчи гуруҳ мамлакатларга нисбатан секинроқ амалга ошаётган мамлакатлар Россия, аксарият МДҲ мамлакатлари, Болгария, Руминия, Албания, Мўғулистон кабилар киради. Бу мамлакатлар бозор иқтисодиётининг барқарор анъаналарга эга бўлмаганлиги, маъмурий- буйруқбозлик тизимини шаклланиши анъанавий тизимлар асосида кечганлиги билан ажралиб туради. Бу мамлакатларда иқтисодиёт тузилмаларидаги номутаносибликлар, кучли бараварлаштиришга мойилликлар, бозор иқтисодиётига ўтиш масаласида жамиятда консенсуснинг камлиги, ривожланган мамлакатлардан нисбатан ажралиб туриши, ҳарбий можаролар хавфининг кўплиги каби омиллар уларни бозор иқтисодиётига ўтишини қийинлаштирмоқда.
Учинчи гуруҳга Шарқий Осиё (Хитой ва Вьетнам) мамлакатлари кириб, уларга маъмурий-буйруқбозлик тизими ҳукмронлиги қисқа даврда. кечганлиги, бозор иқтисодиётига ўтиш анъанавий патриархал тизим асосида бошланганлиги, ўтиш бошида саноатининг кам ривожланганлиги, жиддий номутаносибликларни йўқлиги, шунингдек авторитар сиёсий ҳокимиятни сақлаб қолганлиги, аҳоли менталитети бозор муносабатларини ривожланишига мойиллиги кабилар хос эди.