Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Ғишт учун техник шартлар. 
Оддий лой ғишт параллелепипед 
шаклида, ўлчамлари 250х 120x65 ёки 250х 120x88 мм бўлиши керак. 
Амалда аниқўлчамли ғишт олиш мумкин эмас. Шу сабабли, Давлат 
стандартларига м увофиқ ғиштнинг ўлчамлари қуйидагича ўзгариш 
билан ишланади. П ластик усулдаги ғишт учун узунлиги бўйича 
+3, —2 мм; ним қуруқ усулдаги ғиштларда эса: узунлиги бўйича 
+3 мм. эни ±3 мм, қалинлиги ±2 мм.
Ғиш тнинг маркаси унинг мустаҳкамлигига қараб аниқланади. 
Терилган ғиш тнинг мустаҳкамлиги, асосан, қориш м анинг мустаҳ- 
камлигига эмас, балки ғиш тн инг м аркасига бо ғл и қ экан ли ги
аникланди. Ғиштнинг маркаси 5 та ғиштни сиқилишга ва эгилишга 
синаб (ўртача кўрсаткич) топилади. Давлат стандартларига мувофиқ 
оддий ғишт қуйидаги маркаларга бўлинади: 30; 25; 20; 15; 12,5; 10 
ва 7,5.
Л ойнинг яхши пиш итилмаслиги, қолипловчи зичлагич маш и- 
наларининг қониқарсиз ишлаши ёки ғиштни нотўғри қуритиш ва 
пиш ириш натижасида ғиштда кўпгина дарзлар ҳосил бўлади. Ўта 
пишган ғишт хумдондаги ҳароратнинг бир текисда бўлмаслигидан 
ҳосил бўлади. Бундай ғишт ҳажмий оғирлиги, мустаҳкамлиги, 
зичлиги ва иссиклик ўтказувчанлик коэф ф ициенти нинг катгалиги 
билан ф арқ қилади.
Одатда, нам усулда қолипланган ғиш тнинг ҳажмий массаси 
1700—1900 к г /м 3 дан ош м айди. Ғиш т учун сув ш и м увчан ли к 
кўрсаткичи 8—30 % орасида ўзгаради. Сувга тўла тўйинган одций 
лой ғиштини 15 марта музлатиб эритилгандан сўнг, унда бузилиш 
нуқсонлари бўлмаса, совуққа чидамлилиги бўйича маркаси 15 
(қониқарли) деб топилади.
186

---

Сопол ашёлари ва буюмларининг хоссалари
Сопол аш ёларнинг ички тузилиш и чуқур ўрганилса, унинг 
ҳақиқатан ҳам композит ашё эканлигини кўрамиз. Маълумки, сопол 
аш ёларни пиш ириш жараёнида осон эрувчан минераллар эриб, 
қийин эрийдиганлари ўзаро боғланиб, ёриқ, ғовакларни тўлғазади 
ва буюм ҳажми бўйлаб узлуксиз қотган эритма, яъни композитга 
хос матрица ҳосил бўлади. Совиганда кристалл ҳолатга айланадиган 
микротузилишга эга бўлган матрица шишасимон кўринишда бўлиб, 
сопол мустаҳкамлигини таъминлайди. Сопол ашёларнинг назарий 
зичлиги 2500—2700 к г/м 3 бўлганда, иш латиладиган ҳолатидаги 
зичлиги 2000—2300 кг/м 3. га тенгдир. Сиқилишдаги мустаҳкамлик 
чегараси 0,05 дан 1000 М Па гача ўзгаради. Сопол аш ёларнинг 
ғоваклигига кўра сув шимувчанлиги 0 дан 70 %гача бўлиши мумкин. 
Музлашга чидамлилигига кўра сопол ашёлар 15; 25; 35; 50; 75 ва 
100 маркаларга бўлинади.