Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Енгил вазнли қурилиш ғишти. 
Бундай ғиш тларни ёнувчан 
қўш илмалар аралаш тириб қолипланади. Ёнувчан қўш илм алар 
сифатида ёғоч қириндиси, туйилган тошкўмир майдаси ва туйилган 
тош ишлатилади. Ю қори ҳароратда лойдаги ёнувчан қўшилмалар 
(майдаланган ғўзапоя) ёниб, ўрнида ғоваклар ҳосил бўлади ва 
ғишт вазни енгиллашади. Ҳажм оғирлиги бўйича енгил вазнли ғишт 
уч синфга бўлинади, яъни А синф —700 дан 1000 к г/м 3. гача, Б— 
1000 дан 1300 кг/м-1 гача, В—1300дан 1450 кг/м 3 гача. Сиқилишдаги 
мустаҳкамлиги бўйича А синфи — 75, 50, 35, Б синфи — 75, 50 
ва В синфдаги ғиштлар эса 100, 75, 50 маркаларга бўлинади.
Қурилишларда кўп тешикли ёки енгил вазнли ғиштларни ишла­
тиш натижасида ишлаб чиқариш ва ғиштни таш иш га сарфла- 
надиган харажатлар камаяди. Шу билан бирга бундай ғиштлардан 
терилган девор енгил бўлади ва ўзидан иссикушкни кам ўтказади 
ҳамда зилзила ҳудудлари учун қулай.
Йирик кавакли деворбоп тошлар. 
Оддий ғиштлардан девор териш 
ниҳоятда кўп меҳнат талаб қилиши сабабли, кўпгина қурилишларда 
улар ўрнига й и ри к кавакли тош лар иш латилади. К урилиш да 
узунлиги 250—290 мм, эни 120—190 мм ва қалинлиги 138—288 
мм бўлган сопол тош лар кўплаб каваклар ҳисобига кам ҳажмий 
массага эга булади. Й ирик кавакли сопол тошлар тик ёки гори- 
зонтал кавакли қилиб чиқарилади. Қурилиш да каваклари тик 
жойлашган сопол тошлар кўп ишлатилади. Аммо бундай тошлардан 
терилган деворга қориш ма кўп сарфланади. Каваклари тик ж ой­
лаш ган тошлар 150, 125, 100, 75 маркаларда чиқарилади. Зичлиги 
1400 кг/м 3 дан катта, сув шимувчанлиги 65 дан кам бўлмайди. Сопол 
тош ларнинг оғирлигини камайтириш м ақсадидалой қоришмасига 
ёнувчан қўшилмалар аралаштирилган тошқол қўшилади. Сопол 
тош лар оддий ва кўп теш икли ғиштларга нисбатан катта ҳажмда 
ва бирмунча тежамлидир. Сопол тошлардан терилган деворда тик 
чокларнинг камайиш и ҳисобига иш ниҳоятда ортади. Оддий ғишт 
билан терилган деворнинг қалинлиги йирик кавакли тош билан 
терилганига нисбатан 20—25 % кўп бўлади. Юзи 1 м2 бўлган бундай 
деворнинг оғирлиги оддий қурилиш ғиштидан қурилганига кара- 
ганда тахминан икки марта кам бўлади. Ҳозирги кунда курилишда, 
айниқса, етти ва ўнта теш икли тош лар, ш унингдек, бош қа хил 
деворбоп профилли ғиштлар кўплаб иш латилмоқда (7.8-расм).
Самарали деворбоп курилиш ғиштларига тупроқ таркибида 
диатомит, трепел тоғ жинслари бўлган узлуксиз ғовакли ва бўш- 
лиқли тош лар киради. Бундай ғиш тларнинг афзаллиги шундаки, 
улар ишлатилганда деворнинг қалинлигини ва хом ашё харажатини
190

---