|
Tema; Avstrolopeteklerge tiyisli arxeologiyaliq estelik ham tabilmalar
Reje:
Kirisiw
Avstrolopetek adamlar jasag’an da’wir yag’niy Paleolit da’wiri boyinsha izertlew jumislari
Paleolit da’wiri tariyxi ha’m onin’ da’wirlerge bo’liniwi
Avstrolopeteklerge tiyisli estelikler
A’yyemgi Avstrolopetek adamlardin’ estelikleri
Orta Aziyada paleolit esteliklerdi uyreniw tariyxi
Avstrolopeteklerge uqsag’an basqa alg’ashqi adamlardin’ estelikleri
Kirisiw
Tariyx - oylaw jemisi. Onı puqta úyrenmay turıp, keleshekke nazai salıp
bolmaydı. Sebebi, barlıq fanlaming ákesi retinde insoriyat turmısında dáwirler osha
júz bergen ullı social, iqtiscdiy, siyasiy hám materiallıq ózgerislerdi
sáwlelendirip, áwladlar sanasına jetkeredi. Tariyx saboqlaridan áwladlarımız
arnawlı bir paydalanıp, keleshekke xoshyor názer taslaw hám jetkinshekti
vatmparvarlik, watanǵa sadıqlıq ruwxında tárbiyalawda ónimli paydalanıp
kelgenlerler. Mámleketimiz Prezidenti I. A. Karimov xalqımız tariyxın hadal,
odilona, puqta úyreniwge zárúr áhmiyet berip, ilimpazlarimizning buǵan baylanıslıǵı
iskerligine sidqidildan ǵamxorlıq etip kelip atır. El basshısımizning tariyxıy
rawajlanıw jáne onıń saboqlari haqqındaǵı sóylewleri hám máslahátları ilimpazlarımız ushın
mctodologik programmaulamal bolıp kelip atır.
" Ǵárezsizlikke eriskenimizden keyin xalqımızdıń óz tariyxı, tili,
mádeniyatı, qádiriyatları tariyxın biliwge, o'zligini ańǵarıwǵa qızıǵıwshılıqı artıp
barıp atır, bul tábiy hal. Adamzot bar, áwlad -ájdadi kimligini, atatekin, ózi
tuwılıp voyaga jetken awıl, qala, qullasıki, watanınıń tariyxın biliwdi
qáleydi",- dep jazǵan edi I. A. Karimov.
Sonıń menen birge, el basshısımız buǵan baylanıslı tariyxchi ilimpazlarımız aldına dańqlı hám
aktual wazıypalar qoyıp " Mámleketimiz, mámleketimizdiń shın ilimiy tariyxın
jaratıw keń jámiyetshiligimiz ushın oǵada áhmiyetli máselege aylanıwı
kerek",- dep aytıp ótken edi1. Ǵárezsizlik sharapatı sebepli mámleketimiz, atap aytqanda, wálayat hám
qalalarımız tariyxın hár tárepleme úyreniwge keń kólemli múmkinshilik tuwıldı.
Samarqandlıq ilimpazlar da sońǵı jıllarda buǵan baylanıslı aytarli jetiskenliklerge eristiler.
Samarqand háwizi awıl hám qalalarınıń tashkil tabıwı, qullası, urbonik
civilizatsiyanıń júz bolıw evolyutsiya jolların úyreniw baǵdarında zárúrli
ilimiy tabıslardı qolǵa kirgiziwdiler.
Atap aytqanda, qalasımız Samarqand tariyxınıń
góne túbirlerin ańlatpalap beretuǵın bay, jańa maǵlıwmatlar toplandi. Zalım
dáwirde qalasımız jasınıń jasalma túrde kemeytirilgen jaǵdaylar jetkilikli
dárejesinde ashıp taslanıp, Samarqand jáhándıń eń áyyemgi civilizatsiya beshigi
ekenligi jáne onıń tariyxı úsh mıń jıldan kem emesligi bay faktik derekler tiykarında
tastıyıqlandi. Samarqand dúnya mádeniyatı hám rawajlanıwında zárúrli rol
oynaǵan qalalardan biri bolıp tabıladı. Bul qala Áyyemgi Rumo, Bobil, Afraa hám
dúnyanıń sol sıyaqlı góne qalaları menen bir qatarda turadı.
Eger Áyyemgi Rumo
Ovropa civilizatsiyasınıń joqarı dárejede qáliplesiwinde qanshellilik rol oynaǵan
bolsa, Samarqand da dúnya civilizatsiyası gúlleniwinde áne sonday wazıypanı
ótew etken hám ótew etip kelip atır. Bul azim qala tariyxı haqqında kóplegen dóretpeler
jazılǵan, lekin onıń dáslepki tariyxıy túbirleri, taponimikasiga arnalǵan máseleler
jámiyetshilikke jetkilikli dárejede jetkizilgen emes.
Bul pitkeriw jumısında arxeologiya góne tariyxı túbirlerin jańa jantasıw
hám derekler tiykarında jetilisken jaqtılandıriw názerde tutılǵan.
Insaniyattıń eń áyyemgi turmıs tárizi hám mádeniyatı, bul muzofotda
insaniyat mádeniyat ızlarınıń paleolit dáwirinen baslap, úzliksiz mádeniyat
jaratıp kelinlıgi fanda tastıyıqlandi.
Óz dáwirine salıstırǵanda bul aymaqlarda tashkil
tapqan mádeniyat ózge jurtlardan kirip kelgen emes, bálki túpkilikli, jergilikli maǵızda
qálipleskenligi izertlewler sebepli óz tastıyıqın taptı. Bul keń muzofotining tábiy
ıqlım, ekologiyalıq sharayatı insan jámáátleri jasawı ushın maqul túsetuǵın bolıp, áyyemgi
dáwirlerden házirgi zamange shekem ol keskin ózgermegen. Sonıń menen birge, ańshılıq,
terim termeshilik, keyinirek bolsa diyqanshılıqchilikni kashf etip, qo'nim dıyxanshılıq,
sharbashılıq xojalıqların rawajlandırıwda bul regiondıń jo'g'rofik, ıqlım
sharayatları zárúrli rol oynaǵan. Muzofot tábiyǵıy baylıqlarǵa kóp bolǵan. Bul
faktorlar insan jámáátleriniń arnawlı bir qo'nim tárzde turmıs keshiriwinde zárúrli
áhmiyet kásip etken. Eramızǵa awalgi II mıń jıllıqtıń orta basqıshlarına kelip
bolsa bul háwizden suwǵarılatuǵın dıyxanshılıq tiykarında iri xalıq oraylarınan ibarat
awıl qo'rg'onlar, sol tiykarda dáslepki qalalar dúziledi.
Samarqand qalasınıń
tashkil tabıwında da naǵız ózinday tariyxıy process basdan keshken. Tas
ásiriniń paleolit, kriteryaeolit, jez dáwiri- Bronza dáwirine kelip, islep shıǵarıw
quralların metalldan jaratılıwı xojalıqtıń rawajlanıwına keskin tásir kórsetdi. Bul hádiyse miynet ónimliligin asırıp, ziyoti ónimlerdiń payda bolıwına hám
baslanıwiy basqarıw princpınıń daǵdarısı, klasıy jámiettiiń payda bolıwı hám mámleketchilikning
tashkil tabıwına alıp keldi. Pitkeriw jumısında áne sol sıyaqlı rawajlanıw evolyutsiyasına
áhmiyet berilgen. Bul Pitkeriw jumısında insaniyattıń eń áyyemgi turmıs tárizi
hám mádeniyatı góne túbirleri haqqındaǵı máseleler jetkilikli dárejede, jańa jantasıw
tiykarında kórsetilgen.
Do'stlaringiz bilan baham: |
