Tema; Avstrolopeteklerge tiyisli arxeologiyaliq estelik ham tabilmalar Reje: Kirisiw

Avstrolopetek adamlar jasag’an da’wir yag’niy Paleolit da’wiri boyinsha izertlew jumislari

Paleolit da’wiri tariyxi ha’m onin’ da’wirlerge bo’liniwi
Jer tariyxı 5 miliard jıldı óz ishine aladı. Insan tariyxı bolsa salıstırǵanda talay

kishi bolıp, olkára sharın hámme jayında da bir waqtın ózinde baslanǵan emes.

Ilimpazlar tárepinen er tariyxı 4 iri eraga bólingen: arxey, paleozoy, mezozoy

hám kaynozoylarga. Usılardan aqırǵısı kaynozoy erası bolıp, ol adam payda

bolıwınan talay aldın, yaǵnıy 60 - 70 million jıl ilgeri baslanıp, adamlar házir

da sol erada jasap kelip atırlar. Arxey dáwiri er qabıǵın dáslepki soviy

baslaǵan waqıtına tuwrı kelip, xali er sharında ulıwma turmıs joq edi.

Poleozoyda teńizdegi mayda haywanlar háreketke kelip, so'ngroq

balıqlar vujudga kela baslaydı.
Mezozoy dáwiri bolsa iri sudralib

juretuǵınlar taraqqiy etiwi menen xarakterli bolıp tabıladı. Házir biz jasap to'rgan

kaynazoy dáwirin ilimpazlar uchlamchi hám tórtlamchi sıyaqlı dáwirlerge

bolıp úyrengenler. Uchlamchi dáwirin ózi de 5 ke bólinedi: paleotsen, eotsen,

oligotsen, miotsen, pliotsen. Usılardan paleotsen, eotsen hám oligotsenni

birge qosıp paleogen qatlamları, aqırǵı miotsen menen pliotsenni bolsa

neogen qatlamları da dep ataladı.
Tórtlamchi dáwirdi bolsa antropogen (antropos adam, genezis- tuwılıw )

yaǵnıy adamdıń payda bolıwı, taraqqiy etiwi hám de onı materiallıq mádeniyatın

payda bolıw dáwiri dep atawǵan.
Neogenning aqırı hám neogen menen

eopleystotsenni aralıǵinda Afrikada Evropa hám hám de Aziyanıń qublaında hár túrlı

túrdegi meshinler jasap, olardı turmıs ádetlerinde hám fizikalıq dúzılıwlarında

adamlarǵa sheńber-jatqanliklarini kórsetiwshi ayrıqshalıqlar bar edi. Bular

gápine driopiteklar, ramapiteklar, udobnopiteklar hám hár túrlı kórinistegi

avstrolopiteklar sıyaqlı adamsimon meshinler kirar edi. Bulardan onsha kóp

bolmaǵan neogon dáwiri adamsimon meshinleriniń bir bólegi avstro-lopiteklarga

(qubla Afrika adamı ) tán ayrıqshalıqlardı : góshni tutınıw qılıw, eki ayoqlab

júriw, miynet ilmiy tájriybelerine ıyelew hám aqır-aqıbetde sistemalı túrde miynet

quralların soǵıw sıyaqlılardı ózlerinde sáwlelengenlestirgen edi.
Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, babalarımızdı payda bolǵan

dáwirlerden tap sol kunge shekem basıp ótken jolların eń ko'pi tas asriga tuwrı

keledi. Tas asri paleolit, mezolit hám neolit sıyaqlı dáwirlerge bólinedi.

Paleolitni ózi

úsh dáwir bolınıp uyreniledi: 1. Tómen paleolit, 2. Orta paleolit hám 3. YUqori

paleolitga. Tómen paleolit dáwiri arxeolog ilimpazlarimizning ilimiy juwmaqlarına kóre

babalarımızdı dáslepki bara miynet quralların jasaǵan waqıtlarınan baslanǵan. Bul

process er sharınıń túrli jaylarında túrli waqıtlarda júz bergen. Biraq qayda hám

qashan baslanǵanınan qaramastan, Tómen paleolit (áyyemgi tas asri)

insaniyattıń eń uzaq waqıt dawam tariyxın sáwlelendirgen. Massalan: Afrika

kit'asida bul process 3 millidn jıl aldın baslanǵan. Evropaning qublaında hám

Aziyada 1 million jıl aldın baslanǵan.

Tas asri texnikasın rawajlanıwlashuvi

nátiyjesinde disk formasındaǵı (rapidasimon nukleus (ózek) larni payda bolıwı hám

olardan ótkir ushlı úshmúyeshliksimon otshep' (uchirindi) larni júzege keliwi menen