Tema; Avstrolopeteklerge tiyisli arxeologiyaliq estelik ham tabilmalar Reje: Kirisiw

tómen paleolit ornın orta tas dáwiri, yaǵnıy must'e dáwiri aladı. Must'edan keyin

joqarı paleolit dáwiri baslanadı.

Eger Afrika qitasidagi «Olduvay mádeniyati»

tariyxın gúzetetuǵın bolsaq, ol erda Tómen paleolit házirgi kúnimizden 2, 8 million

jıl aldın baslanıp, Evropani qublaındaǵı hám Aziyadaǵı must'e estelikleri tariyxın

baslanıwına shekem bolǵan, orta esapta 2 million 600 júz mıń jıldı óz ishine

aladı. Sonday eken, Evropaning qublaında, Aziyada atap aytqanda biziń Orta Aziyada

must'e dáwiri orta paleolit házirgi kúnimizden 200 mıń jıl baslanıp, orta

esapta 160 mıń jıl dawam etedi hám ornın házirgi kúnimizden 35-40 mıń jıl

aldın joqarı paleolit dáwirine bosatib beredi. Anıqrog'i ózine salıstırǵanda

progressivroq bolǵan joqarı paleolit dáwiri menen almasadı. YUqori paleolitni

arxeologlarimiz sońǵı paleolit yaǵnıy paleolitni aqırǵı dáwiri de deyiwedi.

Joqarı paleolit delingende million yilllar dawamında, miynet quralların oǵada ápiwayı

hám qalaq bolǵanı ushın rawajlanıw júdá aste menen rawajlanıp, onıń aqırında

pıshaqsimon uzınlıǵı xatto 35 sm ge shekem bolǵan ótkir qırlı miynet quralları

payda bolıwı sebepli rawajlanıwda salıstırǵanda keskin ózgerisler joqarı dárejege

kóterilegeni túsiniledi.
Tiykarınan joqarı paleolit hám sońǵı paleolit birdey mánisti

ańlatadı. Taǵı sonı ta'idlash kerek 1960 jıllarǵa shekem arxeologlar must'eni

baslanǵan dáwirin 100-80 mıń jıl menen belgiler edi. Mısalı : A. P.

Okladnikov Ózbekstandaǵı must'e dáwirine tiyisli Tesiktosh g'orni jasını 100-80

mıń jıl menen belgilegen edi. Biraq 60 - jıllardan keyin, pútkil jáhán

boylap must'e esteliklerin kóplegen tabılıwı hám olardı úyreniliwi

must'e dáwirin qariyib eki esege uzaytırıw pikirine alıp keldi.

Óziniń miynet quralların soǵıw texnikası boyınsha Tómen hám orta

paleolitga salıstırǵanda júdá joqarı dárejege kóterilgen joqarı paleolit dáwiri,

ózine salıstırǵanda jáne de progressivroq bolǵan mezolit dáwirine, bunnan

12-10 mıń jıl aldın bosatib beredi.
Mezolit bolsa óz gezeginde házirgi

kúnimizden 8-6 mıń jıl aldın neolit dáwiri menen almasadı. Neolit bolsa,

bunnan 5-4 mıń jıl aldın bronza asri menen almasadı. Anıqrog'i

eramızǵa shekem bolǵan III mıń jıllıqta bronza dáwiri baslanadı. Biraq

bronzaǵa shekem, neolit menen bronza dáwiri aralıǵinda eneolit dáwiri de

bolıp ótken. Sonı da aytıw kerek, mıs metallurgiyasi bronza

metallurgiyasini baslanǵısh bólegi bolǵan. Sebebi metallar arasıdı

miynet quralları dáslepki bar misdan jasalǵan. Sol sebepli de bronza

asrini baslanıwı misni eritib miynet quralların soǵılıwınan baslanadı

deyiwedi. Bronza bolsa mıs menen qalaynı birikpesinen payda etilgen

metal bolıp tabıladı.
Sonday eken, bronza asrini dáslepki dáwirin eneolit desek de bo'laveradi.

Jáne de anıqlaw etip aytatuǵın bolsaq, babalarımızdı xojalıǵında neolit

dáwirinen paydalanıp kelingen tas qurallar, bronza ayrini dáslepki dáwirinde

da óz poziciyasin tolıq saqlap qalǵan. Biraq bir waqtın ózinde tas

qurallar menen bir qatarda misdan jasalǵan miynet quralları da

xojalıqta paydalanılǵan. Sol sebepli de bul dáwirdi eneolit- «enus»

grekshesine mıs, ―litos‖ latınshasına tas yaǵnıy mıs hám tas asri dep atalǵan.