Samarqand davlat tibbiyot instituti muxamedova zamira muxammedjanovna rizayev jasur alimjanovich

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG'LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT TIBBIYOT INSTITUTI

MUXAMEDOVA ZAMIRA MUXAMMEDJANOVNA
RIZAYEV JASUR ALIMJANOVICH
MAXMUDOVA AZIZA NUGMANOVNA

BIOETIKA

Tibbiyot oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik

TOSHKENT 2021

UDK:
BBK:

Tuzuvchilar: MUXAMEDOVA ZAMIRA MUXAMMEDJANOVNA
Falsafa fanlari doktori, professor


RIZAYEV JASUR ALIMJANOVICH
Tibbiyot fanlari doktori, professor


MAXMUDOVA AZIZA NUGMANOVNA
Katta o’qituvchi


Taqrizchilar: SHODIYEV RUSTAM TOXIROVICH
Falsafa fanlari doktori, professor
INDIAMINOV SAYIT INDIAMINOVICH
Tibbiyot fanlari doktori, professor
Darslik yangi fanlararo yo'nalish sifatida bioetika asoslariga bag'ishlangan. Darslik mualliflari faylasuf, shifokor va huquqshunos bioetika bilimlarining nazariy asoslari va amaliy qo'llanilishining asosiy muammolarini aks ettirish, ularni xalqaro me'yoriy hujjatlar va O'zbekiston Respublikasida qabul qilingan qonunlar, me'yoriy hujjatlar va qonunchilik hujjatlari bilan birga olib borishga intilishgan. Darslikka kiritilgan testlar va keyslar bioetika xususiyatlarini yaxshiroq tushunishga va olgan bilimlarni amalda qo'llashga yordam beradi.
Darslikda ushbu fan sohasidagi va kundalik bioetika amaliyotidagi asosiy bioetik atamalar va shaxslarning lug'ati keltirilgan.Tibbiyot va tabiiy fanlar va mutaxassisliklar bo'yicha ta’lim olayotgan oliy o’quv yurtlari talabalari, o'qituvchilar, amaliyotchi shifokorlar va hamshiralar, sog'liqni saqlash tashkilotchilari, shuningdek zamonaviy tibbiyotning etik muammolariga qiziquvchilar uchun.


KIRISH

B ioetika bo'yicha birinchi tadqiqot instituti - Gastings markazi-1969 yil iyun oyida Nyu-Yorkda asos solindi.1971yili Vashingtondagi Jorjtaun universiteti Jozef va Rose Kennedi nomidagi etika institutini tashkil etdi, u o'z navbatida bioetika markazini yaratdi va 1978 yilda 4 jilddan iborat birinchi "bioetika Ensiklopediyasi" ni nashr etdi (oxirgi nashr 2005 yilda chop etildi). Bu bioetika institutsionalizatsiyasi bo’yicha birinchi qadamlari bo'lib, ular XXI asrda uning ahvoliga taqqoslanishi mumkin edi, usha paytda butun dunyo bo'ylab bioetik tashkilotlarning umumiy soni yuzdan oshib ketdi (eng katta bioetik tadqiqot markazlari Avstraliya, Buyuk Britaniya, Kanada va Amerika Qo'shma Shtatlarida joylashgan). Bioetikaning ta'lim intizomi falsafiy va tibbiy universitetlarda xalqaro ta'lim standartiga qanday kirdi. Tibbiyot sohasi talabalarining falsafiy o'rganishidagi ustuvor vazifa- kasbiy malakani fuqarolik mas'uliyati bilan birlashtiradigan muammoli vaziyatlarda konstruktiv ishlashga qodir bo'lgan erkin va mas'uliyatli shaxsni shakllantirish uchun ularning ijodiy fikrlash va ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirishdir. Ayni paytda O'zbekiston respublikasining barcha hududlarida tibbiy xizmat sifatini yanada oshirish uchun sharoit yaratishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Ushbu vazifani amalga oshirish uchun kelajakdagi shifokorlarning bioetik madaniyatini shakllantirish dolzarb ahamiyatga ega hisoblanadi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2017 - yil 20-apreldagi PQ-2909-sonli "oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi va boshqa №3151, 2956, 5274-sonli qaroriga bog’liq vazifalar o'quv jarayoniga to'liq asosi bioetika kursiga ta'luqli bo'lgan xalqaro ta'lim standartlariga asoslangan dasturlar va o'quv-uslubiy materiallarni keng joriy etishni nazarda tutadi. Bioetika kursining markaziy muammolari biotibbiy texnologiyalarning rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan nozik muammolar bilan bog'liq zamonaviy dunyoqarash ko'rsatmalari va madaniyatning insonparvarlik qadriyatlarini taqdim etish bilan bog'liq sinalayotgan shaxslardir: hayot va o'lim muammolari, odamlarga oid biotibbiy tadqiqotlarning axloqiy muammolari, tibbiy genetika va genomik tibbiyot va boshqalar. "Bioetika" intizomi falsafa, tibbiyot tarixi, Dinshunoslik, O'zbekiston tarixi, huquqshunoslik, jamoat salomatligi va sog'liqni saqlash, klinik genetika va boshqa sohalarga oid oldingi bilimlarni o'zlashtirish zarur bo'lgan ijtimoiy - gumanitar tsiklga tegishli hisoblanadi. Biotibbiyotshunolik etikasi falsafiy va diniy tizimli axloqiy fikrning boy an'analariga asoslanadi.
Bugungi kunda, XXI asrda, tibbiy-biologik ta'lim tizimida tabiiy va gumanitar fanlarning o'zaro hamkorligi va sintezi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu muammoni hal qilishning bir yo'li kelajakda mutaxassislar biyomedikal etika asoslarini rivojlantirishi hisoblanadi.
Bioetikani rivojlantirish va o'rganish yangi etik postulatlarni shakllantirishga, ularni tibbiy va ilmiy jamoatchilikka etkazishga, shifokorlar, tibbiy xodimlar va tadqiqotchilar nafaqat kundalik ishlarida, balki eng yangi biotibbiy texnologiyalarni o'zlashtirishda yuzaga kelgan etik ikkilanishlarni to'liq anglashga yordam beradi. Birinchi navbatda aynan shifokorlar biotibbiy texnologiya muammolari va ularning oqibatlari bilan duch kelgan. Ushbu muammolarning mavjudligi va ularni hal qilish bugungi kunda hal qilinadigan va 2017-2021 yillarga mo'ljallangan harakatlar strategiyasining ustuvor yo'nalishlarida ko'zda tutilgan odamlarning jismoniy, aqliy, ijtimoiy va ma'naviy salomatligi bilan bevosita bog'liq. Sharq va O'rta Osiyoning Arab-lingvistik olimlari qoldirgan ma'naviy asosning qadimiy urf-odatlari mehribonlik, xayriya, rozilik, hamjihatlik kabi biyomedikal etikaning yangi qadriyatlarini izlashni davom etmoqda.