Reja: Dispers sistemalarning umumiy tavsifi va ularning sinflarga bo‘linishi

---

 Eritmalar 
 
Reja: 
1.
Dispers sistemalarning umumiy tavsifi va ularning sinflarga bo‘linishi. 
2.
Muallaq sistemalar (suspenziya va emulsiyalar), kolloid eritmalar, chin 
eritmalar.
3.
Erish jarayoni mexanizmi. Qattiq moddalarning suvda eruvchanligi. 
Eruvchanlik koeffitsienti. Eruvchanlik egri chiziqlari.
4.
Suyuqliklar 
va 
gazlarning 
erish 
qonuniyatlari. 
Eritmalarning 
kontsentratsiyalari va ularni ifodalash usullari. 
Tayanch so’z va iboralar: Dispers sistemalarning umumiy tavsifi va 
ularning sinflarga bo‘linishi. Muallaq sistemalar (suspenziya va emulsiyalar), 
kolloid eritmalar, chin eritmalar. Erish jarayoni mexanizmi. Qattiq moddalarning 
suvda eruvchanligi. Eruvchanlik koeffitsienti. Eruvchanlik egri chiziqlari. 
Suyuqliklar va gazlarning erish qonuniyatlari. Eritmalarning kontsentratsiyalari 
va ularni ifodalash usullari. 
Kolloid ximiya – sirt xodisa dispers sistema va ularning fizik, ximiyaviy 
hamda mexanik xodisalari haqidagi fandir. Kolloid ximiyada tekshiriladigan 
oboektlar prof. N.P.Peskov tomonidan 1930 yillarda ta’riflangan ikki belgi bilan 
xarakterlanadi. Ulardan biri disperslik va ikkinchisi geterogenlikdir. 

Biror moddaning mayda zarrachalari boshqa modda ichida tarqalishidan 
hosil bo‘lgan sistema dispers sistema deyiladi. (Dispers so‘zi lotincha 
disrergere, ya’ni tarqalmoq, bo‘lak – bo‘lak bo‘lib ketmoq so‘zidan kelib 
chiqqan). Tarqalgan modda dispers faza, ikkinchi modda esa dispersion 
muxit deb nomlanadi. 
Xar qaysi dispers faza qattiq, suyuq va gazsimon agregat holatlarda bo‘lishi 
mumkin. Shu sababli dispers sistemalarning xillari nixoyatda ko‘p. Kapilyar govak 
moddalar ham dispers sistemalar jumlasiga kiradi. Dispers sistemalar tabiatda juda 
ko‘p tarqalgan, ular texnikada turli – tuman jarayonlarda keng qo‘llaniladi. Atrof – 
muxitimizda mavjud materiallar – tuproq, yog‘och, tabiiy suv, turli – tuman oziq 
ovqat maxsulotlari, rezina buyoq va xokazolarning hammasi dispers sistemalarga 
misol bo‘ladi. 
Dispers sistemaning barqarorligi dispers faza va dispersion muxit 
zarrachalarning katta – kichiklik (disperslik) darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Barcha 
dispers sistemalar zarrachalarning katta – kichikligiga qarab uch sinfga bo‘linadi: 
1) dagal dispers sistemalar (suspenziya, emulsiya va ko‘piklar): bu sistemalarda 
dispers faza zarrachalarning o‘lchami 100 nm dan ortiq bo‘ladi: 2) kolloid 
sistemalar: bularda dispers faza zarrachalarning o‘lchami 1 nm dan 100 nm gacha 

---

bo‘ladi va 3) chin eritmalar: dispers faza zarrachalarning o‘lchami 1 nm dan kichik 
bo‘ladi. 
