Reja: Dispers sistemalarning umumiy tavsifi va ularning sinflarga bo‘linishi

Ayni haroratda erimay qolgan modda bilan muvozanatda turadigan 
eritma to’yingan eritma deb ataladi.

Ayni haroratda erigan moddani yana eritish imkoniyati bo‘lgan eritma 
to‘yinmagan eritma deyiladi.

O‘ta to‘yingan eritma olish uchun yuqori haroratda to‘yingan eritma 
olib, xona haroratigacha oxista sovutiladi.
O‘ta to‘yingan eritma beqaror bo‘lib, eritmani salgina chaypatilsa yoki erigan 
modda kristallaridan ozgina tashlansa ortiqcha modda cho‘kmaga tushadi va 
to‘yingan eritmaga aylanib qoladi. 
Kristall holatda bo’lgan ko’pchilik moddalar suyuqliklarda erishi issiqlik 
yutilishi bilan boradi, lekin ba'zi moddalada, masalan, natriy gidroksid, kaliy 
karbonat, suvsiz mis (2) sulfat va boshqa ko’pgina moddalar suvda eriganda 
temperaturaning sezilarli oshishi kuzatiladi. Shuningdek, ba'zi bir suyuqliklar va 
hamma gazlarning erishida ham issiqlik ajralib chiqadi. 
 Esda saqlang:
1 mol moddaning erishi natijasida yutiladigan yoki ajralib 
chiqadigan issiqlik miqdori shu moddaning erish issiqligi deb ataladi. 
№ Modda formulasi 
Erish issiqligi kJ. Mol 
1 
KN0
3
 
-35,65 
2 
NaN0
3
-26,44
3 
H2S0
4
74,67
4 
K0H
55,61
5 
Na
2
C0
3
25,10
6 
Na
2
C0
3
 .10 H
2
0
-66,94

---

Erish protsessi sistemaning entropiyasi sezilarli oshishi bilan birgalikda 
boradi, chunki bir modda zarrachalarining ikkinchi moddada bir tekisda 
taqsimlanishi natijasida sistemaning mikro holatlari soni oshadi. Shu sababli, 
ko’pchilik kristallarning erishi endotermik bo’lishiga qaramasdan sistemada Gibbs 
energiyasining erishidagi o’zgarishi manfiy va protsess o’z-o’zicha boradi. 
Kristallar erishida ularning bo’zilishi yuz beradi, bunda esa energiya talab 
qilinadi. Shu sababli erish protsessi issiqlik yutilishi bilan borishi kerak. Agar 
teskari effekt kuzatilsa, bunda erish bilan bir vaqtda erituvchi modda o’rtasida 
qandaydir o’zaro ta'sir bo’ladi, hamda kristall panjarani bo’zilishiga sarf 
bo’ladigan energiyaga nisbatan ko’proq energiya issiqlik sifatida ajralib chiqadi. 
Xaqiqatan ham, hozirgi vaqtda ko’pchilik moddalar erishida ularning 
molekulalari (ionlari) erituvchi molekulalari bilan bog’lanadi va solvatlar 
(lotincha-sololre-eritmoq) deb ataluvchi birikmalar hosil qilishi aniqlangan. 
Solvatlar hosil qiladigan protsess solvatlanish deb ataladi.
Xususiy hollarda, agar erituvchi suvli bo’lsa, bu birkmalar gidratlar, ularning 
hosil bo’lish protsessi - 
gidratlanish
deb ataladi.
Suvli eritmalarda gidratlar bo’lishi to’g’risidagi muloxazani XIX asrning 80 
yillarida D.I.Mendeleev o’zining eritmalar to’g’risidagi gidratlar nazariyasida aytib 
o’tgan. Mendeleev fikricha, erish faqat fizik protsess bo’lmasdan, kimyoviy 
protsess hamdir, suvda eriydigan moddalar u bilan birikmalar hosil qiladi. 
Moddalarning erish issiqligini o’rganish bu fikrni tasdiqlaydi. 
Ko’pchilik moddalarning suvli eritmalaridan o’z tarkibida kristallizasion suv 
saqlagani holda kristallar holida ajralib chiqishi, erish protsessining tizimini 
tasdiqlaydi. 
Gidratlar, odatda beqaror birikmalar bo’lib, ko’pgina hollarda eritmalarni 
bug’latganda parchalanib ketadi. Lekin, ba'zi bir hollarda gidratlar ancha beqaror 
bo’lib, eritmalar erigan modda ajratib olinganda suv kristallar tarkibiga kiradi. 
