Ma’lumotlar bazasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI

Sh. Nazirov, A. Ne’matov, R. Qobulov, N. Mardonova

MA’LUMOTLAR BAZASI


Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi kasb-hunar kollejlarining “Axborot-kommunikatsiya tizimlari (3521916)” mutaxassisligi o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma

“SHARQ” NASHRIYOT-MATBAA AKSIYADORLIK KOMPANIYASI BOSH TAHRIRIYATI TOSHKENT — 2007

Mazkur o‘quv qo‘llanma Germaniya texnikaviy hamkorlik tash- kiloti (GTZ) hamda Germaniya taraqqiyot banki (KfW) ishtirokidagi “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida kasb-hunar ta’li- mini rivojlantirishga ko‘maklashish” loyihasi doirasida ishlab chiqil- gan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan axborot-kommu- nikatsiya texnologiyalari sohasidagi kasb-hunar kollejlari uchun tavsiya etilgan.
M u a l l i f l a r:
Sh. Nazirov— f.m. f. d., professor
A. Ne’matov— f.m.f.n., TATU dotsenti
R. Qobulov— f.m.f.n., TATU dotsenti
N. Mardonova— Toshkent axborot texnologiyalari kasb-hunar kolleji maxsus fan o‘qituvchisi

M a s ’ u l m u h a r r i r:

Sh. Nazirov— fizika-matematika fanlari doktori, professor

T a q r i z c h i l a r:

A. Xaydarov— O‘zMU dotsenti, fizika-matematika fanlari nomzodi;
M. E. Zaynutdinova— Mirzo Ulug‘bek nomidagi Informatika kasb- hunar kolleji “Informatika va dasturlash” kafedrasi mudiri, maxsus
fan o‘qituvchisi


M21
Ma’lumotlar bazasi:“Axborot-kommunikatsiya tizimlari (3521916)” mutaxassisligi o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘l./Sh. Nazirov,

1. 
   Ne’matov, R. Qobulov, N. Mardonova; Mas’ul muharrir Sh. Nazirov; O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirli- gi, O‘rta mazsus kasb-hunar ta’limi markazi. — T.: “Sharq”, 2007. — 200 b.
   
   1. 
      Nazirov Sh.
      

BBK32.973.202-018.2ya722

ISBN 978-9943-00-236-4

© “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati, 2007.

M U N D A R I J A

Kirish 5

1. 
   MBBTning nazariy
   

asoslari 7

1. 
   Asosiy tushunchalar va modållar 7
   
2. 
   MBBT arxitåkturasi 9
   
3. 
   Iyerarxik tizimlar 11
   
4. 
   Tarmoqli tizimlar 14
   
1. 
   Rålyatsion MBBT 16
   
   1. 
      Asosiy tushunchalar 16
      
   2. 
      Entity-Relyatsion modåli 17
      
   3. 
      Rålyatsion ma’lumotlar bazasi 21
      
      1. 
         Mohiyatlar klassifikatsiyasi 21
         
      2. 
         Birlamchi va tashqi kalitlar haqida tushuncha 24
         
      3. 
         MB ning butunligiga chåklanishlar 25
         
   4. 
      Ma’lumotlarning rålyatsion strukturasi 26
      
   5. 
      Rålyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash 28
      
   6. 
      Ma’lumotlarni normallashtirish 28
      
      1. 
         Normal formalar 31
         
      2. 
         Normallashtirish protsådurasi 31
         
      3. 
         Jadvallarni BKNFga o‘tkazish protsedurasi 32
         
      4. 
         Loyihalash protsådurasi 32
         
2. 
   MB ni Access da loyihalash 34
   
   1. 
      Access obyåktlari va oynasi 34
      
   2. 
      Ma’lumotlar bazasi jadvali strukturasini aniqlash 39
      
   3. 
      Maydonda birlamchi kalitni o‘rnatish 42
      
   4. 
      Axborot obyåktlari aloqasi 47
      
   5. 
      Ma’lumotlar sxåmasini yaratish 51
      
   6. 
      Yozuvlarni kiritish va tahrirlash 53
      
   7. 
      Ma’lumotlarni tartiblash, izlash va filtrlash 61
      
   8. 
      Access ma’lumotlar bazasi jadvallarini qo‘sish va import qilish 71
      
3. 
   So‘rovlar 83
   
   1. 
      So‘rovlarni loyihalash 83
      
   2. 
      So‘rov konstruktori oynasi 84
      
   3. 
      So‘rovga maydonlarni qo‘shish 85
      
   4. 
      So‘rovlarda hisoblash 87
      
   5. 
      So‘rov natijalarini aks ettirish 94
      
4. 
   Formalar bilan ishlash 102
   
   1. 
      Formani aks ettirish holatlari 104
      
   2. 
      Diagrammali formalarni loyihalash 105
      
   3. 
      Tarkibli formalar yaratish 110
      
   4. 
      Tarkibli formani shakllantirish 115
      
   5. 
      Boshqarish elåmåntini qo‘shish 115
      
   6. 
      Hisoblash maydonini qo‘shish 116
      
5. 
   Makroslar 119
   
   1. 
      Makroslarni yaratish texnikasi 119
      
   2. 
      Makroslarni tahrirlash 125
      
   3. 
      Makroslarni makroguruhga birlashtirish 127
      
   4. 
      Makroslarni menyu buyruqlari bilan bog‘lash 129
      
   5. 
      Makroslarni hodisalar bilan bog‘lash 131
      
   6. 
      Makrosni tugma bilan bog‘lash 132
      
   7. 
      Shartlar bilan bog‘langan makrosni bajarish 133
      
6. 
   ACCESS hodisalari 136
   
   1. 
      Ma’lumotlar hodisalari 136
      
   2. 
      Fokus hodisalari 141
      
   3. 
      Klaviatura hodisalari 143
      
   4. 
      Sichqoncha hodisalari 145
      
   5. 
      Chop etish hodisalari 147
      
   6. 
      Filtr hodisalari 149
      
   7. 
      Oyna hodisalari 150
      
   8. 
      Xatolar hodisalari 151
      
   9. 
      Taymer hodisasi 152
      
   10. 
       Hodisalarni qayta ishlash protsedurasini yaratish 152
       
   11. 
       Tarkibli hisobotlarni tayyorlash 153
       
7. 
   Ma‘lumotlar bazasining boshqarilishi 166
   
   1. 
      Foydalanuvchi vazifalari va huquqlàri 166
      
   2. 
      Ishchi guruhi faylidan foydalanish 166
      
8. 
   SQL tili 184
   
   1. 
      SQL tili va uning asosiy komponentlari 184
      
   2. 
      Jàdvàllàrni yaratish 185
      
   3. 
      Jàdvàllàr uchun cheklànishlàr 186
      
   4. 
      Màydînlàr qiymàtlàrini kiritish, o‘chirish và o‘zgàrtirish 188
      
   5. 
      SELECT so‘rîv îperàtîri 190
      
   6. 
      Màntiqiy îperàtîrlàr 191
      
   7. 
      Bir nechà jàdvàllàr bilàn ishlàsh 192
      
   8. 
      So‘rîvlàrdà guruhlàsh và funksiyalàr 195