Кириш Бозор иқтисодиёти шароитида пул ва пул муносабатлари, кредит ва кредит муносабатлари, банклар ва банк тизимининг роли ошиб боради.
Пул ва кредит бозор муносабатларини олиб боришнинг асосий воситаларидан ҳисобланиб, бозор механизмининг самарадорлигини таъминлашда муҳим аҳамият касб этади.
Маълумки, жамият фаолиятининг асосини ишлаб чиқариш ташкил этади. Ишлаб чиқаришни ўзлуксизлигини таъминлашда эса кредитнинг ўрни муҳим ҳисобланади.
Бошқача айтганда корхоналарнинг бозор иқтисодиёти шароитида иш юритишида ишлаб чиқариш жараёнининг ўзлуксизлигини таъминлаш, корхонанинг асосий ва айланма фондларининг айланишини тўхтаб колишига йўл қўймаслик, корхоналарни молиявий ресурслари билан таъминлаш, корхоналар томонидан товар маҳсулотини сотганда, сотилган товар учун тўлов сумммасини олиш ва бошқа объектив ва субъектив сабаблар кредитнинг зарурлигига олиб келади.
Кредит (лотинча – ишониш – верить, доверяться) деганда ўз эгалари қўлида вақтинча бўш турган айрим қиймат ёки пул маблағларининг бошқалар томонидан маълум муддатга хақ тўлаш шарти билан қарзга олиш ва қайтариб бериш юзасидан келиб чиқадиган муносабатлар тушунилади.
Кредит қадимдан маълум бўлиб, у дастлаб савдода алмашув жараёнида пайдо бўлган бўлиб, у аввал товарларни кредитга сотилиши билан боғлиқ. Бунга сабаб ҳаридорни товар сотиб олишга ҳамиша ҳам нақд пули бўлмайди, у товар сотилса тушади, товар сотувчи эса уни тушишини кутиб туролмайди (шу даврда товарнинг қиймати тушиб кетиши, сифати пасайиши мумкин.). Шу ва бошқа холатлар товарларни кредитга сотишга олиб келган. Кредит товар ишлаб чиқаришнинг ва товар муомиласининг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланади ва унинг ривожланиши билан боғлиқ. Товар ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан пул шаклидаги кредит пайдо бўлди.
Кейинчалик кредит бериш мустақил фаолиятга айланиб, унинг асосий функцияси бўлиб пул эгалари ва унга вақтинча мухтож бўлганлар ўртасидаги воситачиликдир. Ҳозир бу фаолият махсус малака ва техникага эга бўлган махсус ихтисослашган муассасалар-банклар томонидан амалга оширилмоқда.
Республикамиз Президенти: «Ўтган йили банк тизимини янада мустаҳкамлаш, банкларнинг капиталлашув даражасини ошириш ва инвестициявий фаоллигини кенгайтириш таъминланди. Банк тизимининг жами капитали 2014 йилга нисбатан 23,3 фоиз кўпайиб, 7 триллион 800 миллиард сўмга етди. Сўнгги 5 йилда мазкур кўрсаткич 2,4 баробар ўсди. Банк тизими капиталининг етарлилик даражаси қарийб 24 фоизни ташкил қилди. Бу умумий қабул қилинган халқаро стандартлардан 3 марта, банк ликвидлиги эса энг юқори кўрсаткичлардан 2 марта кўпдир»1 деб 2015 йилги маълумотларда келтирди.
Кредитнинг имконияти ва зарурлиги шу билан боғлиқки корхоналар маҳсулот сотишда, ходимларга меҳнат хаки ҳисобланганда, корхона ва жисмоний шахслар ўз пулларини банкларда саклаши ва бошқа холларда вақтинчалик бўш бўлган пул маблағлари бўлгани холда бошқа корхона ва ташкилотларда ўз фаолиятларини ўзлуксизлигини таъминлаш учун тегишли пул маблағига эҳтиёж сезади. Бу холат қишлоқ хўжалик корхоналарига ҳам тегишли бўлиб, бу ишлаб чиқаришни мавсумийлиги, маҳсулот ишлаб чиқариш вақти билан уни сотиш хажмини кўпчилик маҳсулотлар бўйича мос келмаслиги, сотилган маҳсулотларга пулни ўз вақтида келиб тушмаслиги ва бошқа холатлар уларни кредитдан фойдаланишни такозо этади.
Бозор иқтисодиёти шароитида кредитнинг аҳамиятини ошиши қуйидагилар билан боғлиқ:
Нақд пулдан фойдаланишни камайтириб, муомила ҳаражатларини, пул эмиссиясини камайишини таъминлайди.
Корхоналар ва ахолининг вақтинчалик бўш пул маблағлари кредит муассасаларида сақланиши туфайли улардан унумли фойдаланиш таъминланади.
Банк муассасаларига тупланган пуллар халқ хужалиги тармоқлари, корхоналарнинг асосий ва айланма маблагларининг тулдиришнинг қарзга олинган манбаи сифатида муҳим аҳамиятга эга.
Кредит туфайли хужаликлар уртасидаги шартнома мажбуриятларининг бажарилиши таъминланади, маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнининг ўзлуксизлиги таъминланади ва бошқалар.
Курс ишини ёзишдан мақсад, кредит ва унинг кўринишлари, кредит тизимини ёритишдан иборатдир.
