Бозор иқтисодиёти шароитида пул ва пул муносабатлари, кредит ва кредит муносабатлари, банклар ва банк тизимининг роли ошиб боради

Кредитнинг объекти - бу (кредитор) қарз берувчидан қарз олувчига бериладиган қийматдир. Бошқача айтганда кредит айнан қайси мақсад учун берилса, шу кредит объекти ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигида банклар деҳқончилик ва чорвачилик ҳаражатлари - минерал ўғит, ёқилғи ва мойлаш материаллари ва бошқа ҳаражатлар кредитланади. Кредит муносабатларининг субъектлари бўлиб (қарз берувчи) ва қарздор (қарз олувчи)лар ҳисобланади.
Бошқача айтганда кредитлаш субъектлари бўлиб давлат корхона ва ташкилотлари, қурилиш ташкилотлари, савдо ташкилотлари, фермер ва ширкат хўжаликлари, якка меҳнат фаолияти билан шуғулланувчи тадбиркорлар, қўшма корхоналар, микро фирмалар, бирлашмалар, тижорат банклар ва бошқалар ҳисобланади.
Юқоридаги субъектлар кредит олувчи сифатида фаолият кўрсатса, тижорат банклари ёки бошқа кредит муассасалари кредит берувчи субъект сифатида намоён бўлади.

2. Кредит муносабатлари ривожланишининг асосий босқичлари. Кредит ресурслари.

Ўзининг тарихий ривожланишида кредит қуйидаги босқичларни босиб ўтган:

Бошланғич шаклланиш. Бу босқичнинг асосий белгиси ссуда капитали бозорида махсус воситачиларнинг йўқлиги. Кредит муносабатлари, бўш пул маблағларининг эгаси ва қарз олувчи ўртасида бевосита амалга оширилган. Бу ерда кредит судхўрлик капитали сифатида намоён бўлади. Унинг ҳарактерли хусусияти бўлиб:

• 
  Қарз берувчи ва қарз олувчи ўртасида тўғридан тўғри келишувга асосланган қарз муносабатларининг тўлиқ марказлашмаганлиги.
  
• 
  Маблағларни тақсимлашнинг чекланганлиги.
  
• 
  Қарз маблағларидан фойдаланганлиги учун жуда юқори фоиз нормаларининг белгиланганлиги ва бошқалар.
  

Бу босқичнинг тугалланишига ишлаб чиқаришнинг тобора ривожланиб бориши туфайли қарз ресурсларига бўлган эҳтиёжни кескин ошганлиги ва алоҳида олинган судхўрлар капиталини бу талабларни қондиришга етарли бўлмаганлиги.
Таркибий жиҳатдан ривожланиш. Бу босқич ссуда капитали бозорида кредит-молия ташкилотлари каби махсус воситачиларнинг пайдо бўлиши билан ҳарактерланади.
Капитал судхўрлик ва саррофлик идоралари заминида вужудга келган дастлабки банклар кейинчалик кредит институтларига анъанавий бўлиб қолган қуйидаги функцияларни ўз зиммасига олди:

• 
  бўш молиявий маблағларни ўз вақтида фоиз билан тўлаш мажбурияти асосида қарз олувчига бериш.
  
• 
  юридик ва жисмоний шахслар учун ҳар хил тўлов ва ҳисоб-китоблар бўйича хизмат кўрсатиш (кейинчалик давлат учун ҳам).
  
• 
  қатор махсус молиявий операцияларни ўтказиш (вексель ва бошқалар).
  

Бу босқичнинг асосий белгиси – иқтисодиётда кредит муносабатларини давлат томонидан марказлашган ҳолда бошқарилишидир.
Давлат микиёсида кредит муносабатларининг марказлашуви ҳар бир давлатнинг Марказий банки ёрдамида амалга оширилади. Дастлабки миллий давлат кредит институтларининг пайдо бўлиши нақд пулсиз ҳисоб-китобларни олиб бориш учун қўл келди, ҳамда тижорат банкларининг операциялари ва хизмат кўрсатиш кўламининг кенгайишига олиб келди.
Кредит муносабатларининг такомиллашуви. Бозор иқтисодиёти шароитида кредит муносабатлари янги сифат даражага кўтарилиб бу иқтисодиётда информацион технологиянинг ривожланиши, глобал банк тармоқларининг компьютер технологиялари ва маълумотлар базаларининг шаклланишининг, мижозга хизмат кўрсатишининг яхшиланиши ва кредит муносабатларини халқаро бозорга ҳам таркалиши ва бошқа сифат ўзгаришлар билан боғлиқ.
Кредитлашнинг асосий манбалари (ресурслари) бўлиб, қуйидаги вақтинчалик бўш пул маблағлари ҳисобланади:

1. 
   Товарларни сотиш ва керакли моддий қийматларни сотиб олиш вақтларининг бир-бирига мос келмаслиги туфайли юзага келадиган бўш пул маблағлари.
   
2. 
   Ҳисобланган иш хаки билан уни тўлаш вақтлари орасидаги вақтинча бўш пул маблағлари.
   
3. 
   Кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш жараёнида йиғиладиган ва капиталлаштириш учун мўлжалланган маблағлар.
   
4. 
   Шахсий сектор даромадлари, жамғармалари.
   
5. 
   Корхоналар фаолияти натижасида юзага келувчи таксимланмаган фойда ёки ундан фойдаланиш жараёнида пайдо бўлувчи бўш пул маблағлари (тўланмаган девидент ва бошқалар) ва бошқа бўш пул маблағлари.
   

Кредитлашнинг кўлами ва ривожаланиши кредит ресурсларининг хажмига боғлиқ.