2-Мавзу. Юлдузлар эволюцияси асосий элементлари

2-Мавзу. Юлдузлар эволюцияси асосий элементлари

Режа:

• Юлдузлар физик объект сифатида.
• Нурланишнинг ношаффофлик шарти
• Юлдуз марказидаги термоядро реакциялари
• Юлдуз массалари
• Юлдузлар массасининг юқори чегараси

Маърузачи: ф.м.ф.доктори Т. А. Ахунов

1. Юлдузлар физик объект сифатида
Юлдуз эволюциясининг энг умумий кўриниши қанақа? Ҳозир айнан шу ҳақда гап боради. Аввало, ўзимизга оддий савол берайлик: юлдуз нима? Бунга осонгина жавоб топиб бўлмайди. Ҳар қандай замонавий одам юлдузлар табиати ҳақида умумий тасаввурга эга, аммо юлдузлар ва “но-юлдузлар” ўртасида аниқ фарқ қилиш учун бу етарли эмас. "Албатта, табиатшуносликда математикадан фарқли равишда аниқ ва формал таърифларнинг ўрни унчалик катта эмас. Шундай бўлса-да, биз юлдуз деб нимани тушунишимизни келишиб оламиз. Олдинги дарсда берган таърифимизга кўра.
ЮЛДУЗ – бу водородни гелийга айлантирадиган термоядро реакциялари муҳим миқёсида кечаётган, ёки аввали кечган, ёки келажакда кечадиган, гравитацион боғланган, фазода ажралган, нурланишга ношаффоф бўлган моддадан иборат жисмдир
2. Нурланишнинг ношаффофлик шарти
Биз берган бу таъриф математиканинг қатъийлик қонунларидан узоқ эканлигини аниқ кўриниб турибди, чунки: биз фазода ажралган тушунчасини интуитив равишда тушунали деб қабул қиламиз, водородни гелийга айлантирадиган “муҳим миқёсидаги” термодро реакциялари дегани нимани англатиши аниқ эмас, ва ҳоказо. Аммо, ушбу таърифнинг асосий жиҳати шундаки, у юлдузни бошқа космик объектлардан ажратиб турадиган учта асосий жиҳатни таъкидлайди. Биринчидан, жисм ўз гравитацион майдони билан ўзини қўллаб туриши керак, шунинг учун унинг массаси жуда кичик , юлдуз эса – жуда чўзилган бўлиши мумкин эмас. Иккинчидан, модда узликсиз, доимий равишда, бир текис тақсимланиши керак, зичлиги жуда кичик бўлмаслиги ҳамда етарлича иситилган бўлиши керак - фақат шундагина у но-шаффоф бўлади. Агар нурланишнинг ношаффофлиги шарти таърифда айтилмаганида, унда галактикалар, шарсимон юлдуз тўдалари каби объектлар унга мос бўлар еди.