Zoologiya(Omirtqali) pa'ninen Laboratoriyalıq jumıslar Jumıstı orınlawǵa kórsetpeler

Dem alıw organı. Suyekli balıqlardıń dem alıw organları, shemirshekli balıqlardiki sıyaqlı ektodermalı saǵaq (28-súwret 8) bolıp esaplanadı. Sazanda, sonday aq barlıq suyekli hám basqa balıqlarda aldınǵı tórt saǵaq jarıqları ornalasqan tórt jup pútin saǵaq boladı. Bunnan tısqarı saǵaq qaqpaǵınıń ishki tárepinde til astı yaki jalǵan saǵaq dep atalıwshı burtik jolındaǵı saǵaqtıń hám yarım bólegi boladı. Bir putin saǵaq eki qatar bolıp saǵaq jarıqlarında jaylasqan saǵaq jarıqlarınan quralǵan. Akulalarda bolatuǵın saǵaqlar ara tosıqlar suyekli balıqlarda redukciyalanǵan, sonıń ushın saǵaq jarıqları tek saǵaq taǵalarına birigedi. Nátiyjede bir saǵaqtıń eki yarım saǵaq jarıqlarınıń tiykarı bir-birine qosılıp (29-súwret, 3) ketedi.


29 – Súwret. Dem alıw sisteması.
1-saǵaq taǵası, 2-saǵaq tesigi, 3-sagaq jarıǵı, 4-5-alıp keliwshi hám alıp ketiwshi saǵaq arteriyaları.

Saǵaq taǵasınıń ishki tárepinde bir neshe mayda tis sıyaqlı – saǵaq tissheleri dep atalatuǵın (29-súwret 2) hám qońsı sagaq taǵasına qaray baǵdarlanǵan ósimteleri boladı. Saǵaq sańlaqları arnawlı apparatına aylanıp, suw menen birge kirgen awqatlıq zatlardı, jutqınshaqtan sagaq boslıǵı arqalı sırtqa shıǵıp ketiwge tosqınlıq qıladı. Bul apparat plankton menen awqatlanıwshı torta, seld sıyaqlılarda kushli rawajlanǵan.

Juwan qan tamırları (alıp keliwshi hám alıp ketiwshi saǵaq arteriyaları) saǵaq taǵası boylap, saǵaq jarıqları tiykarında (29-súwret 4-5) jaylasqan.
As pisiriw organı. Sazannıń awız boslıǵınan keyin barlıq balıqlardiki sıyaqlı jutqınshaq baslanadı. Awız hám jutqınshaq boslıqları arasında anıq shegara joq. Basqa balıqlarǵa uqsas sazanda hám xaqıyqıy til joq. Til sıyaqlı ushı awız boslıǵına shekem shıǵıp turatuǵın til astı taǵasınıń kapsulası tek silekey perde menen qaplanǵan bolıp, ol erkin bolmaǵanı sebepli háreket ete almaydı. Hár tárepinde besewden saǵaq jarıǵı bolǵan jutqınshaq qısqa qızıl óńeshke, qızıl ónesh bolsa asqazanǵa (28-súwret 9) ashıladı. Asqazannan keyin differenciyallanǵan haqıyqıy ishek baslanadı, bul ishektiń aldınǵı bólimi on eki barmaq ishek (28-súwret 10) keyin jińishke ishek hám anal tesigi (28-súwret 11) menen tamamlanatuǵın tuwrı ishek (28-súwret 12) payda etedi (ayrım balıqlar asqazanınıń átirapında hár qıylı sandaǵı soqır pilorik (lasoslarda) ósimsheler bar, sazanda bolsa bolmaydı). Bawırı (28-súwret 14) júrektiń arqa tárepi asqazannıń astında hám qaptal tárepinde jaylasqan bolıp, onıń ósimteleri arasında ót suyıqlıǵı menen tolı ót qaltası (28-súwret 15) boladı. Ót qaltasınan on eki barmaq ishekke ashılatuǵın ót jolı (28-súwret 16) shıǵadı.