Zoologiya(Omirtqali) pa'ninen Laboratoriyalıq jumıslar Jumıstı orınlawǵa kórsetpeler

Súyekli balıqlarǵa ulıwma sıpatlama.
Súyekli balıqlardıń gewdesiniń forması hár túrli boladı. Sazannıń (26-súwret) ústińgi eńse bólimi qaptal tárepinen bir qansha qısılıp dúmpik sıyaqlı búrtik payda bolǵan. Deneniń qalgan bólimi quyrıq bóliminiń aldıńǵı shegarasına shekem bir qıylı keńislikte bolıp, keyin áste tarayadı hám quyrıq bólimine aylanadı. Basınıń eki qaptal tárepinde saǵaq qaqpaqları jaylasqan (26-súwret 1) bolıp, olardıń keyingi tárepleri bas penen dene bólimleri ortasındaǵı shegara bolıp esaplanadı. Arqa shıǵarıw tesigi (26-súwret 6) arqa bóliminiń aldınǵı shegarası bolıp esaplanadı. Arqa shıǵarıw (anal) tesiginiń tuwrıdan-tuwrı arka tárepinde ornalasqan sidik jınıs sorıǵıshta jınısıy tesigi, onıń kasında sidik jınıs tesigi ashıladı. Kókirek jup qalashları barlıq balıqlardaǵıǵa uqsas gewdeniń eki qaptalında saǵaq jarıqları arqasında (26-súwret 4), qursaq jup kalashları bolsa dene bóliminiń karın ortasında (26-súwret 5) jaylasqan. Taq kalashları biriewden: olar arqa, kuyrıq hám arqa shıǵarıw (anal) qalashlarınan (26-súwret 7,8,9) ibarat. Arqa hám anal qalashlarınıń aldında ótkir ushlı, kattı súyek nurları boladı. Sazannıń denesi sargısh altın sıyaklı súyek qabırshaqları menen qaplanǵan.
Súyek qabırshaqları cherepicalar sıyaqlı bir-biriniń ústinde jatadı hám tuwrı katar bolıp jaylasqan (25-súwret). Hár bir qabırshaq biraz domalaqlanǵan jańa plastinkadan ibarat bolıp, aldınǵı tiykarǵı bólim tárepi dene ishine kirip turadı, qalǵan sırtqı sheti bolsa tegis boladı. Buday qabırshaq cikloyd qabırshaq dep ataladı.



25-súwret. Qabırshaq túrleri.
Sazan denesiniń basınan quyrıq qalashına shekem tuwrı qaptal sızıq tásirdi seziw organı (26- súwret 3) ótedi.


26-súwret. Sazannıń sırtqı dúzilisi.
1-saǵaq qaqpaǵı, 2-murın tesigi, 3-qaptal sızıq organı, 4- kókirek qalashı, 5-qarın qalashı, 6-anal tesigi, 7-arqa qalashı, 8-anal qalashı, 9-quyrıq kalashı, 10-awız tesigi.

Bul organ qabarshaqların tesip ótken qatar qara tesikshelerden payda bolǵan. Tesikshelerdiń aqırǵı ushı nerv ushları menen tutasıp kaptal sızıq tásirdi seziw organı jaylasqan arnawlı kanalǵa ashıladı. Qaptal sızıq tásirdi seziw organı suw shárayatındaǵı ózgerislerdi qabıllaydı, ol sazannıń basında birneshe kóz astı, kóz ústi hám til, jaq astı tarawlarına bólinedi, sazannıń quyrıq qalashı basqa súyekli balıqlardiki sıyaqlı gomocerkal tipte yaǵnıy sırttan simmetrik, ishki tárepinen bolsa assimetrik. Sazannıń awızı basınıń ush bóliminde jaylasqan (26-súwret 10) bolıp, súyek jaqları menen oralǵan. Dóngelek kózlerinde qabaqlar joq. Basınıń ústingi tárepinde kóziniń aldında bir jup murın tesigi (26-súwret 2.) bar, olardan hár qaysısı kesesine teri kirpiksheleri tosıq penen aldınǵı hám keyingi bólimlerge bólinedi. Sazannıń murın tesikleri awız boslıǵına ashılmaydı (murın tesigine iyne tıǵıp sınap kóriń).

Balıqtı jarıw.
1. Balıqtıń qarnın tóbege karatkan halda shep kolǵa jatqızıp quyrıqsız tárepte turǵan anal tesiginiń aldınan qayshı ushı menen kesesine kesik payda etiń.
2. Qayshınıń ótpes ushı menen kesilgen tesikke qarın boylap balıqtıń saǵaq qaqpaqları arasına shekem kesiń (bunda ishki organlarǵa zıyan jetkermew kerek).
3. Anal tesigi aldındaǵı kesikten joqarıǵa qaray omırtqa baǵanasına deyin (ishki boslıǵınıń ústinki diywalına) kesesine kesiń.
4. Kesilgen diywalın kóterip omırtqa baǵanası boylap bas tárepke qaray kesikti saǵaq qaqpaǵına shekem dawam ettiriń hám payda bolǵan bólekti deneden ajratıp alıń.
5. Saǵaq qaq paǵın kesip taslań (28-súwret).
Bul jumıslar islengennen soń preparatta anıq kóriw ushın pincet, skalpel hám iyne járdeminde bulshıq et bóleksheleri hám hár qıylı perdelerden (ayırım organlarǵa zıyan jetkermew ushın) ástelik penen tazalań, kesiw waqtında payda bolǵan qandı paxta menen tazalap turıń.
6. Bul jumıslar islenip bolǵannan soń ishki organlar dúzilisi menen tómendegi tártipte tanısıp shıǵıń.