Zoologiya(Omirtqali) pa'ninen Laboratoriyalıq jumıslar Jumıstı orınlawǵa kórsetpeler

Ishki organlarınıń dúzilisi.
Qan aylanıw sisteması: Sazannıń júregi dene boslıǵınıń aldıńǵı qarın tárepinde jaylasqan. Onıń tek úsh bólimi; Venoz sinus qoltıǵı (28-súwret 1), júrek bólmesi (28-súwret 2) hám onıń astında jaylasqan bulshıq etli júrek qarınshası (28-súwret 3) bar. Solay etip sazan hám ulıwma súyekli balıqlardıń júreginde arteriyal konus bolmawı menen shemirshekli balıqlardan parıq qıladı (27-súwret).

27-súwret. Qan aynalıw sisteması.

Júrek qarınshasınan juwan qan tamırı qarın aortası (28-súwret 4) shıǵıp, baslanǵıshbólimindeaorta taǵası (28-súwret 5) depatalatuǵınkeńeyiwpaydaetedi.

28-súwret. Sazannıń ishkiorganlarınıń ulıwmajaylasıwsxeması:
1-venozqoltıǵı, 2-júrekbólmesi, 3-júrekqarınshası, 4-qarınaortası, 5-aorta taǵası, 6-alıpkeliwshisaǵaqarteriyaları, 7- kyuverovtútigi, 8-saǵaq, 9-asqazan,10-onekibarmaqishek, 11- jińishkeishek, 12-tuwrı ishek, 13-analtesigi, 14-bawır, 15-ótqaltası, 16-ótjolı, 17-asqazanastı bezi, 18-talaq, 19-qalashı, 20-búyrek, 21-sidikjolı, 22-sidikjınısoyıǵı, 23-jınısbezi, 24- jınıstesigi.

Aorta taǵası klapınları hámkesejolaqbulshıqetleribolmawı menenjúrekbólimlerinentiykarınanarterialkonustanparıqqıladı, sonıń ushınhámol, júreksıyaqlı erkinurıpislepturmaydı. Tilastı saǵaǵınıń yarımbólegitolıqrawajlanbaǵanlıǵı nátiyjesindeonıń qanalıpkeliwshisaǵaqarteriyası joǵalǵan, sonıń ushıntektórtjupqanalıpkeliwshisaǵaqarteriyasına (28-súwret 6) iye.

Qanaylanıwsistemasınıń náwbettegiperiferikbólimlerin ápiwayı preparovkalardakózdenkeshiripbolmaydı. Bunıń ushınarnawlı inekciyaqılınǵanpreparattalapetiledi. Solayetip, alıpkeliwshisaǵaqarteriyaları saǵaqjapıraqlarındakapilyarlarsistemasınabólinipketedi. Bulkapilyarlardıń júdá juqadiywalları arqalı qanmenensaǵaqtı juwıp ótiwshisuwarasındagazalmasıwı júzegekeledi. Keyinkislorodqabayarteriyalar, qankapilyarlararqalı alıpketiwshisaǵaqarteriyalarınajıynalıpnátiyjedetazaqanarqadorzaltártiptejaylasqanbirjupaortatamırınaquyıladı. Aortatamırları bastıń arqasındaomırtqabaǵanasınıń tómenindebir-birimenenqosılıp, barlıqorganlarǵaqanalıpbarıwshı qantamırları shıǵatuǵınarqaaortanı paydaetedi (27-súwret).
Quyrıqbólimindegivenozqantaqquyrıqvenası arqalı keledihámekigebólinipbúyreklergebaradı. Súyeklibalıqlardıń kópshiligindeshemirsheklibalıqlarǵaqarsı úlkenirektekshepbúyrekteshepkeyingikardinalvenamaydakapilyarlarǵabólinipjabıqsistemasınpaydaetedi. Keyingi oń kardinal vena bolsa kyuverov tútigine shekem úzliksiz baradı.
Buyreklerden keliwshi keyingi kardinal venalar júrek átirapında bas bóliminen venoz qan alıp keliwshi aldınǵı kardinal venalar menen qosıladı. Keyingi hám aldınǵı kardinal venalardıń qosılıwı nátiyjesinde júrektiń venoz sinusına quyılatuǵın bawır venasına aylanadı. Shemirshekli balıqlarǵa tán jup qalashlardan qan alıp keliwshi jambas venalar súyekli balıqlarda bolmaydı.
Balıqlardıń júreginde hámme waqıt venoz qanı boladı. Qan aylanıw sheńberi birew; bunda arterial qan vena qan menen aralasıp ketpeydi. Qan aylanıw sheńberi eki funkciyanı atqaradı: 1) Organizmniń barlıq kletkaların awqat hám kislorod penen támiynleydi hám 2) venoz qanın qaytadan tikleydi. Bul tómendegishe ámelge asadı. Arteriyalar arqalı júrekten venoz qan shıǵıp, qan saǵaqlarda okislenip arterial qanǵa aylanadı da arteriya qan tamırı arqalı pútkil gewdege tarqaladı, keyin venoz qan bolıp venalar arqalı júrekke keledi. Arterial hám venoz qan olar quramındaǵı gazdıń sıpatına qarap anıqlanadı, nátiyjede qannıń atı menen qan tamırlarınıń atları hámme waqıt tuwrı kelmeydi. Mısalı, qarın aortası hám alıp keliwshi saǵaq arteriyalarında venoz qan boladı, sonıń ushın qannıń quramına qaramastan, bálki jurekten shıǵıwshı qan tamırları arteriya hám oǵan keliwshi qan tamırları vena qan tamırları dep ataladı.