|
Bólip shıǵarıw organları. Shemirshekli balıqlarda ómirinshe gewde búyregi (mezonefros) sidik jolı menen birge xızmet atqaradı, sidik jolı xızmetin volf kanalı orınlaydı. Búyrekler omırtqa qaptalında eki uzın jalpaq qara dene túrinde jaylasqan (19 s). Shemirshekli balıqlardıń búyregi eki bólimge ajıratılǵan; aldınǵı ensiz keń hám jıynaqlı artqı. Erkeginde búyrektiń aldı bóliminen tuxımlıq qanalshası ótedi.
Buyrektiń artqı keń bóliminiń tútikleri-sidik jolı volf kanalınıń túbine-sidik jınıs sinusina quyadı. Ol kloakaǵa, sidik jınıs tesigi bar sorıǵıshqa ashıladı.
Urǵashısında búyrek jınıs organına baylanıssız volf kanalı sidik jolı bolıp, klokaǵa máyek jolı artınan ashıladı.
Kóbeyiw organları. Shemirshekli balıqlarda kóbeyiw organı urǵashısında máyeklikten, erkeginde tuqımlıqtan turadı (19 s). Kópshiliginde máyekligi jup hám kelte solqım tárizli dene túrinde búyrekten tómen sharbıǵa asılıp turadı. Pisip jetilisken máyek kletkaları dene quwıslıǵına túsedi hám olarǵa tiyisli anıq sharshar arqalı máyek jollarınıń birewine kiredi. Máyek jolı xızmetin ádette eki bólimge ajıratılǵan myuller kanalı atqaradı. Máyek, máyek jolınıń joqarǵı tar bóliminde tuqımlanadı. Ekinshi bóliminiń kúshli qalıńlasqan bezli diywalı máyektiń tıǵız qabıǵın payda etetuǵın zat bólip shıǵaradı. Máyek jolınıń artqı bóliminde ádewir keńeygen-jatır payda bolıp onda tiri tuwatuǵınlarınıń urıǵı rawajlanadı. Sońǵı bóliminde eki jatır birigip ósedi hám kloakanıń arqa tárepinde sidik shıǵarıw tesiginiń aldınan ashıladı.
Jup tuqımlıqlar irkildek uzın dene formasında bolıp qursaq quwıslıǵınıń diywal sharbısına asılıp turadı. Hár bir tuxımlıqtıń jińishke tuqım shıǵarıwshı kanalshaları, buyrektiń joqarǵı shetine kirip tuqımlıq ósimshesi xızmetin atqaradı. Tuqımlıq shıǵarıwshı kanalshalar buyrek zatları arqalı ótip volf kanalına-tuqım jolına qosıladı.
Tuqım jolları óziniń tómengi bóliminde tuqım quwıqshasına, onnan keyin kloakaǵa ashılıwshı sidik sinusına ashıladı.
Oraylıq nerv sisteması. Shemirshekli balıqlardıń bas miyi, dóńgelek awızlılarǵa hám joqarǵı balıqlarǵa salıstırǵanda ádewir rawajlanǵan. Onı birinshi náwbette aldınǵı miy hám miysheniń úlkenliginen kóriwge boladı. Sonday-aq aldınǵı miydiń iyis seziw bólimide júdá úlken. Bas miy yarım sharındaǵı nerv toqımaları onıń qaptalın, ultanın hám qaqpaǵın jawıp turadı. Miysheniń beti iyrek sistemasın payda etedi.
Aldınǵı miy-shala, ekige bólingen, onnan jaqsı rawajlanǵan iyis seziw bólimi baslanıp, iyis seziw kamerasında úlken tompaq ósimshe menen tamamlanadı.
Aralıq miy-epitelial qaqpaqqa iye bolıp, salıstırmalı kishi miy qaqpaǵında úlken bolmaǵan qalıńlıq epifiz bar.
Ortaǵı miy-jaqsı rawajlanǵan hám eki sopaq kóriw bólimi bolıp, ol aldınǵı yarımshardan ádewir kishi.
Miyshe-júdá jaqsı rawajlanǵan, iri sopaq hám kóriw bóliminiń ádewir bólimin, uzın miydiń bir bólegin jawıp turadı. Miysheniń betinde bir neshe tereń sızıqlar bolǵanlıqtan iyrekleri bar.
Sozılǵan uzınsha miy tikkeley arqa miyge ótedi. Arqa miy barlıq omırtqa kanalın boylap sozılǵan. Akulanıń bas nervi miydiń eki qaptalınan simmetriyalı formada ádette 10 jup bolıp shıǵadı.
Iyis seziw nervi (birinshi jup) iyis seziw bóliminen jelpiwshi tárizli formada iyis qaltasınıń epiteliyasında ekinshi shaqaǵa bólinedi.
Kóriw nervi (ekinshi jup) aralıq miydiń tubinen baslanıp hám kesispe (xiazma) payda etedi, sonlıqtan oń nerv shep kózge, al shep-oń kózge tutasqan.
Kóz háreket nervi (úshinshi jup) ortanǵı miydiń tómengi betinen shıǵıp kózge kiredi, taraladı hám kópshilik kóz bulshıq etlerin nerv penen táminleydi.
Blok nervi (tórtinshi jup) orta miydiń artqı shetinen shıǵıp kózge kirip tek bir kóz bulshıq etin nerv penen támiyinleydi.
Qalǵan bas nervleri uzınsha miyden ketedi.
Baylanıstırıwshı nerv (besinshi jup) bir neshe túbirshe bolıp uzınsha miydiń aldınǵı múyeshinen shıǵıp, tuyin payda etedi. Onnan keyin jáne bir neshe shaqalarǵa bólinedi, olar kóz almasın, tumsıqtı nerv penen támiyinlep, qońsı bas nervler menen esiledi hám jaq tarmaqlarına (shaqalarına) bólinedi.
Áketiwshi nerv (altınshı jup) uzınsha miydiń qursaq bóliminen baslanadı hám kózge kirip kózdiń áketiwshi bulshıq etlerin nerv penen támiyinleydi.
Bet nervi- (jetinshi jup) eki túbir bolıp, uzınsha miydiń aldınǵı bóliminen baslanıp, keyin kózge, awız boslıǵına, til astı taǵaǵa hám t.b. bólinedi.
Esitiw nervi-(segizinshi jup) dárriw bet nervi artınan tikkeley ishki qulaqqa baradı hám shaqalarǵa bólinedi.
Til jutqınshaq nervi-(toǵızınshı jup) birinshi saǵaq tesigine, jutqınshaqqa hám tilge baradı.
Adasıwshı nerv (onınshı jup)-barlıq bas nervlerdiń quwatlısı. Ol uzınsha miydiń artqı bóliminen baslanadı hám esitiw kamerası menen jelke shuqırı arasınan ótip saǵaq apparatına baradı. Bul jerde ol tórt shaqaǵa bólinedi, olar óz náwbetinde jáne shaqalanıp-jutqınshaqqa, óneshke, asqazanǵa, júrekke, qaptal organ sızıǵına hám deneniń artqı bólimine jetedi. Arqa nervleri eki túbir bolıp shıǵıp, tez bir nervke birigip, omırtqadan tısqarı jáne eki shaqaǵa bólinedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
