Zoologiya(Omirtqali) pa'ninen Laboratoriyalıq jumıslar Jumıstı orınlawǵa kórsetpeler

Laboratoriyalıq jumıs.


Balıqlar (Pisces) úlken klassı. Shemirshekli balıqlar (Chondrichthyes) klassı wákili Tikenli akulanıń sırtqı hám ishki dúzilisi.
Kishi tip: Omırtqalılar – Vertebrata
Balıqlar úlken klassı-Pisces
Shemirshekli balıqlar klası – Chondrichthyes
Plastinka saǵaqlılar kishi klassı - Elasmobranchii
Katran tárizliler toparı - Squaliformes
Wákili-Tikenekli akula - Squalus acanthias L.


Tayanısh sózler: suw ortalıǵı, kishi tip, bólim, úlken klass, klass, qozǵalmalı jaq, jup, taq qalashlar, geterocerkal, plakoid, qan aylanıw, búyrek, saǵaq.


Sabaqtıń maqseti: Shemirshekli balıqlardıń sırtqı dúzilisi (qalashları, qabırshaqları, h.t.b.) ishki organlar sistemasınıń dúzilisi hám atqaratuǵın xızmetleri menen tanıstırıw.


Oqıtıwshınıń maqseti: Balıqlardı jarıw usılı menen tanıstırıp, ishki organlarınıń jaylasıw tártibi hám funkciyaların studentlerdiń ańına sińdiriw.


Kerekli áspab úskeneler: Formalinde fiksaciyalanǵan akula, kyuvet, skalpel, pincet, chashki petri, sızǵısh, keńse bizshe hám qısqıshlar, binokulyar, tablicalar.
Tapsırma
Akula balıǵınıń sırtqı kórinisi menen tanısıp olardı jarıw arqalı ishki organlarınıń jaylasıwı menen tanısıw.
1. Akulanıń sırtqı kórinisi.
2. Ishki orgganlarınıń ulıwma kórinisi.
3. Qan aylanıw sisteması.
4. Dem alıw sisteması.
5. As pisiriw sisteması.
6. Bólip shıǵarıw sisteması.
7. Jınıs sisteması.
8. Kóbeyiw ózgesheligi.
9. Nerv sisteması.


Kirisiw
Shemirshekli balıqlar dóńgelek awızlılardan óziniń rawajlanıwında oraylıq nerv sisteması dúzilisiniń jetilisiw nátiyjesinde, awqatın belsendilik penen izlep, tabıwı hám uslawı menen ayırmashılıq etedi. Olardıń aldıńǵı yarımsharları hám miyshesi ádewir úlken, aldınǵı miy qaqpaǵında nerv toqıması bar, miysheniń betinde quramalı iyrekler sistemasıda payda bolǵan.
Shemirshekli balıqlarda jup kókirek hám qursaq qalashları túrinde ádewir jetilisken háreket organları bar. Ajıratılǵan jaq taǵası rawajlanıp, aldınǵıları tutıw tipindegi jaqqa aylanǵan. Xorda tolıǵı menen shemirsheklesken buwınlı omırtqa menen almasqan hám bekkem miy qutısı qáliplesken.
Shemirshekli balıqlar denesi plakoidlı qabırshaq penen jabılǵan. As pisiriw, kóbeyiw organlarınıń ásirese nerv sistemasınıń, seziw organlarınıń hám skeletiniń dúzilisindegi alǵa ilgerlewshilik ózgeshelikleri, dóngelek awızlılarǵa salıstırǵanda shemirshekli balıqlar ádewir joqarı basqıshta turadı.
Shemirshekli balıqlar házirgi balıqlardan eń ápiwayısı bolıp ómirinshe shemirshekli skelette qaladı. Jup qalashları gorizontal jaylasqan, quyrıq qalashı geterocerkal (qalashınıń uzınlıǵı teń emes). Saǵaq apparatı sırtqa bir neshe tesik bolıp ashıladı, olardıń araları keń diywal menen bólingen.
Tapsırma:
Sırtqı dúzilisinde-denesiniń basqa, gewdege hám quyrıqqa; qalashaların-jup kókirek hám qursaq, taq arqa, quyrıq astı, awız tesigin; kózin; jup tanıwın; shashratqıshın; qabırshaǵın; kloakasın; shaǵılısıw (kopulyativ) organın kóriw kerek.
Ishki dúzilisi. As pisiriw sistemasında-awız boslıǵın; tisin; jutqınshaǵın; óńeshin; asqazanın; jeńishke, juwan isheklerin, spiral klapanın; bawırın, ot qaltasın, asqazan astı bezin barlań.
Dem alıw organında-saǵaq tesiklerin; saǵaq aralıq diywalın; saǵaq japıraqshaların.
Qan aylanıw sistemasında-eki bólmeli júregin (júrek aldı hám qarınsha); arteriya konusın; venoz sinusın; qursaq aortasın; bes jup saǵaq qan tamırların. Preparat hám súwret boyınsha qannıń aǵıw sxemasın bayqaw.
Bólip shıgarıw organında-gewde buyregin; sidik jolın úyreniw.
Kóbeyiw organında-tuqımlıqların; tuqım jolın; máyekligin máyek jolların kóriw.
Oraylıq nerv sistemasında-bas miydi (aldınǵı, aralıq, ortanǵı miydi, miysheni, uzınsha miydi); bas nervlerin, arqa miydi barlaw.
Súwretin salıw: 1. Ishki organlardıń ulıwma jaylasıwın; 2. Bas miyin; 3. Qan aylanıs sistemasınıń sxemasın (uyge tapsırma).