Zoologiya fanlari va tadqiqot metodlari Zoologiya fanlari sistemasi

Zoologiya fanlari va tadqiqot metodlari
Zoologiya fanlari sistemasi. Zoologiya (zoon-hayvon, logos-ta’limot, fan) – hayvonlar to‘g‘risidagi fan, hayvonlarning tuzilishi, hayot kechirishi, tarqalishi, yashash muhiti bilan munosabatlari, ularning xususiy va tarixiy rivojlanishini o‘rganadi. Zoologiya keng tarmoqli kompleks fan bo‘lib, bir necha fanlarni o‘z ichiga oladi. Sistematika – hayvonlarning xilma-xilligi, o‘zaro o‘xshashligi va farq qilish belgilari asosida ularni sistemaga soladi. Morfologiya – hayvonlarning tashqi tuzilishi, anatomiya- ichki tuzilishini, embriologiya- embrional rivojlanishi, etologiya- turq-atvori, filogenetika – tarixiy kelib chiqishini o‘rganadi.
Zoologiya tekshirish ob’ektiga binoan protozoologiya-bir hujayralilarni, gelmintologiya-parazit chuvalchanglarni, malakologiya-mollyuskalarni, karstinologiya- qisqichbaqalarni, akarologiya-kanalarni, araxnologiya-o‘rgimchaksimonlarni, entomologiya-hasharotlarni, ixtiologiya-baliqlarni, gerpetologiya-sudralib yuruvchilarni, ornitologiya – qushlarni, teriologiya, ya’ni mammalogiya – sut emizuvchilarni o‘rganadi.
Zoologiya boshqa biologiya va tabiyyot fanlari, jumladan fiziologiya, ekologiya, biokimyo, geografiya, tibbiyot, qishloq xo‘jaligi bilan birga kompleks fanlarni hosil qiladi. Masalan, hayvonlar biokimyosi – hayvon organizmi kimyoviy tarkibini, hayvonlar ekologiyasi – hayvonlarning tashqi muhit bilan munosabatlarini, hayvonlar fiziologiyasi – hayvonlar organizmi funkstiyasini, zoogeografiya – hayvonlarning tarqalishini, zoopsixologiya – hayvonlar psixikasini o‘rganadi. Zoologiyaning parazitologiya, epizootologiya, veterinariya kabi bo‘limlari tibbiyot, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq amaliy fanlar tarkibiga kiradi.
Zoologiyaning tadqiqot metodlari. Kuzatish, solishtirish, eksperiment, matematik statistika metodlari barcha zoologiya fanlari uchun umumiy metodlar hisoblanadi. Kuzatish orqali hayvonlarning o‘sishi, rivojlanishi, ko‘payishi, tashqi muhit bilan va o‘zaro munosabatlari o‘rganiladi. Bu metod orqali hayvonlarning oziqlanishi, rivojlanishi, bolalashi, nasli to‘g‘risida g‘amxo‘rligi, yil yoki sutka davomida ular hayotida ro‘y beradigan o‘zgarishlarni tushunib olish mumkin.
Solishtirish metodi bitta tur individlari, har xil turlar yoki sistematik guruhlarga mansuv turlarning tuzilishi, ko‘payishi, rivojlanishi, hayot kechirishi va boshqa xususiyatlarini taqqoslashdan iborat. Bu metod hayvonlarning yashash muhitiga moslanishi, o‘zaro qarindoshlik munosabatlarini xususiyatlari o‘rganiladi.
Eksperiment yoki tajriba metodi sun’iy vaziyat yaratish orqali hayvonlar uchun xos bo‘lgan xususiyatlarni chuqurroq ochib berishdan iborat. Eksperiment ikki xil – sifat va o‘lchov eksperimentidan iborat. Sifat eksperiment nazariy ko‘rsatilgan biror voqelikni hayvonlar hayotida sodir bo‘lishi yoki bo‘lmasligini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. O’lchov eksperiment esa hayvonlar uchun xos bo‘lgan birorta belgi yoki xususiyatni miqdoriy jihatdan tavsiflashdan iborat.
Matematik statistikadan esa eksperiment, solishtirish yoki kuzatish natijalarini umumlashtirish va tahlil qilishda foydalaniladi.