Zokirjon saidboboyev

Qoshg‘ariy. 
Mahmud Qoshg'ariyning umumiy turkiy tillami 
o ‘rganish, turkiy til shevalarining qiyosiy gramatikasini tuzish, 
folklor va etnografiya sohasidagi xizmatlari benihoya kattadir. Shu 
bilan birga, u turli tabiiy fanlar atamashunosligini yaratishga va 
geografiya faniga ham katta hissa qo‘shgan. Mahmud Qoshg‘ariy 
mashhur „Devonu lug‘atit turk“ asarini bundan IX asr awal 
yozib qoldirgan bo‘lib, u qimmatU tarixiy-geografik va toponimik 
manba hisoblanadi.
Qoshg‘ariyninggeografiyasi quyidagilarni о ‘z ichiga oladi:
1) “Devon“da berilgan tabiiy geografik atamalar va ularning 
izohi;
2) „Devonu lug‘atit turk“ka ilova qilingan dunyo kartasi;
3) „Devon“da uchraydigan joy nomlari va ularning izohi;
4) 0 ‘rta Osiyoda uchraydigan ayrim qabilalaming joylashishi 
haqidagi „aholi geografiyasi“ga doir ma’lumotlar;
5) ,,Devon“dagi astronomik m a’lumotlar, kalendar tizimi - 
muchallar va ularning tarixi.
28

---

Yoqut Hamafiy. 
Sharq mamlakatlari va Sharqning ulug‘ 
namoyandalari to‘g‘risidagi ikkita shoh asarning muallifl Yoqut 
Hamafiydir. Uning „Mu’jam al-buldon“ (,,Mamlakatlarlug‘ati“) 
nomli asari 10 jilddan va „Mu’jam al-udabo“ („Adiblar lug‘ati“) 
asari 7 jilddan iborat.
Yoqutning „Mu’jam al-buldon“ asari hozirgi til bilan aytganda, 
dunyoning geografik va toponimik lug'atidan iborat. Lug‘atda 
har bir mamlakatga, shahar, tog‘, daryo va qishloqqa berilgan 
izohlar bilan bir qatorda, aholiga doir, shu yerda yashagan atoqli 
shaxslar, shu yerdagi ziyoratgohlar, yodgorliklar, ob-havo 
sharoitlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ham ko‘p.
Hofizi Abru. 
Hofizi Abruning asl ismi sharifi - Shahobiddin 
Abdulloh ibn Lutfilloh al-Havofiy (1362-1431 yillar). U o'zining 
xizmat faoliyatini Amir Temuming sayohatlaridan birida 
munshiy
vazifasidan boshlagan va umrining oxirigacha temuriylaming saroy 
tarixchisi bo‘lgan. U ko‘p marta sayohatga chiqqan, ko‘pjoylami 
ko‘rgan.
1414 yil Hirot hokimi Shohruxga arabcha yozilgan jug'rofiya 
kitobini taqdim qilishgan. Bu „Kitob al-masolik va al-mamolik“ 
(,,Yo‘llar va mamlakatlar kitobi“) edi. Uni „Ashkol al-aqolim“ 
(„Iqlimlar surati“) deb ham atashgan.
Hofizi Abruning geografik merosi asosan ikki sohada yorqin 
ko‘rinadi: geografik tasvir (matn) va ,,suratlar“ — kartalar 
chizishda.
Asarning m undarijasi quyidagicha: dastlab olam ning 
umumiy bayoni berilgan, yetti iqlimning qismlari ta ’riflangan. 
Uning ketidan okeanlar, dengizlar, ko‘llar va tog‘lar, so‘ngra 
ayrim viloyatlar (Arab diyori, Mag‘rib, Rum, Arman, Iroq, 
Xuziston, Xuroson va boshqalar) ning ,,masofalari“ , ya’ni yer 
maydoni va tabiiy sharoitlari bayon etilgan. Eng oxirida yirik 
shaharlar (H irot, Marv, Balx, M ashhad va boshqalar) 
ta’riflangan.