Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“Шундай экан, Мени зикр қилинглар. Шунда Мен ҳам сизларни эслайман. Менга шукр 
қилинг, куфр келтирманг!” (Бақара сураси, 152-оят). 
Яъни, тоат-ибодат қилиш билан Мени эсланглар. Шунда сизларни эслайман: гуноҳларингизни 
кечираман, неъматларимни бардавом қиламан, улуғ ажр-мукофотлар бераман. Сизлар ҳисобсиз 
неъматларим шукрини адо этинг, нонкўрлик қилманг. Агар шукр қилсангиз, Мен уни янада 
кўпайтираман. 
291
Қатода “Эртаю кеч У Зотга тасбеҳ айтинглар!” ояти борасида: “Бомдод билан аср намозини (ўқинглар)”, деган 
(Абдураззоқ, Абд ибн Ҳумайд, Ибн Жарир, Ибн Мунзир, Ибн Абу Ҳотим ривоят қилган). 
292
Ибн Абу Ҳотим ривоят қилган. 

---

132 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилишича, Аллоҳ 
таоло: “Эй одам боласи, агар Мени эсласанг, Менга шукр қилибсан. Агар унутсанг, куфр келтирибсан 
(яъни, ношукрлик қилибсан)”, дейди
293
”. 
Шу ўринда бир муҳим жиҳатга эътиборингизни қаратамиз: Аллоҳни зикр қилиш фақат тилни 
қимирлатиш билан бўлмайди, балки тил билан бирга юрак (қалб) ҳам қатнашади. Бунда инсон тилидан 
чиқаѐтган сўзлар маъносини бутун вужуди билан ҳис этади, Аллоҳ буюклигини, ҳисобсиз 
неъматларини, чексиз марҳаматини ѐдга олади, қиѐмат кунидаги ҳисоб-китобни, жаҳаннам азобларини 
кўз олдига келтиради, Аллоҳ ҳар нарсани кўриб-билиб тургани эсланади. Зикруллоҳ билан чинакам 
мўмин инсон дили ѐришиб кетади. “Аллоҳу акбар”, деганда қалби ҳузурланади, “Субҳааналлоҳи ва 
биҳамдиҳ” деганда кўнгли таскин топади, “Лаа илааҳа иллаллоҳ” дилини ишончга тўлдиради, 
имонини мустаҳкамлайди. Ҳақиқий зикр қалбда бўлади. Унинг самараси тана аъзоларида кўринади. 
Чунончи, зокирнинг юзи нурли, сўзи ўткир, юриш-туриши салобатли бўлади. Аллоҳ унга ҳар ишда 
тавфиқ беради, қўллаб-қувватлаб туради, ѐмон ишлардан сақлайди. 
Холид ибн Абу Имрондан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам 
шундай деганлар: “Ким Аллоҳга бўйсунса, гарчи (нафл) намози, рўзаси, Қуръон тиловати кам бўлса 
ҳам, Аллоҳни эслабди. Ким Аллоҳга осий бўлса, гарчи (нафл) намози, рўзаси, Қуръон тиловати кўп 
бўлса ҳам, Аллоҳни унутибди
294
”. 
Кейин, зикр фақат масжидда ѐки махсус жойларда қилинмайди, ҳар қандай пок ўринда 
Аллоҳни ѐд этиш мумкин. Масалан, кундалик юмушлар билан бандлигингизда тасбеҳ, ҳамду сано, 
такбир, таҳлил ѐки истиғфор айтсангиз бўлади. Бу билан сиз ҳақиқий зокирлар мақомига кўтариласиз. 
ِىَّللا ِدْبَع ْنَع
ٍرْسُب ِنْب
َيِضَر
ُىْهَع ُىَّللا
ًلُجَر َّفَأ
َؿوُسَر َي :َؿ َق
َلْسِلإا َعِئاَرَش َّفِإ ِىَّللا
ِنِِْبْْخَأَف َّيَلَع ْتَرُػثَك ْدَق ِـ
َِِب
َل :َؿ َق ِىِب ُثَّبََِتَأ ٍءْي
ُن َسِل ُؿاَزَػي
ِىَّللا ِرْكِذ ْنِم ًبْطَر َك
ُ ِك َْلْاَس ْىَج َم ُنْباَس ُّيِذِمْرّْػتلا ُواَسَر .
ُّيِوَمْػهَػبْلاَس َف َّبِح ُنْباَس
.ٌحهِحَص ُوُدَهَسَس
Абдуллоҳ ибн Буср розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, бир киши