Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“У Зот Одамга барча нарсалар исмларини ўргатди. Сўнг уларни фаришталарга рўбарў қилиб 
деди: “Агар 
(халифаликка биз ҳақдормиз, деган)
сўзларингиз рост бўлса, мана бу нарсалар 
исмларини Менга билдиринг!”. Улар айтдилар: “Эй Пок Парвардигоро, биз фақат Сен билдирган 
нарсаларнигина биламиз. Албатта, Ўзинг илм-ҳикмат Соҳибисан”. 
(Аллоҳ:)
“Эй Одам, буларга у 
нарсалар исмларини билдир”, деди. 
(Одам)
уларга барча нарсалар исмларини билдирганидан 
кейин 
(Аллоҳ)
айтди: “Сизларга “Мен Еру осмонлар сирларини, сизлар ошкор қилган, яширган 
нарсаларни биламан”, демаганмидим?”, деди”
(“Бақара” сураси, 31-33-оятлар). 
Ибн Аббос айтади: “Аллоҳ таоло Одам алайҳиссаломга қиёмат кунигача келадиган авлодларидан 
ҳар бир кишини номма-ном санаб ўргатган. Шунингдек, унга барча нарсалар исми билдирилган: “Бу 
тоғ”, “буниси от” тарзида таълим берилган”. 
Мужоҳид: “Унга барча судралиб юрувчилар, қушлар, хуллас жами нарсалар номи ўргатилган”, деб 
айтган. 
“Аъроф” сурасида Одам алайҳиссалом ва Ҳавво тилидан шундай дейилади: 
“--------------------------- Арабий матн --------------------------“ 
“Парвардигоро, биз ўз жонимизга жавр қилдик. Агар Ўзинг бизни мағфират қилмасанг, бизга 
раҳм-шафқат кўрсатмасанг, шубҳасиз, зиён кўрувчилардан бўлиб қоламиз”, дедилар”
(“Аъроф” 
сураси, 23-оят).
Одам алайҳиссалом билан Ҳавво онамиз Аллоҳ таоло томонидан гапирадиган, ақл юритадиган 
қилиб яратилган. Илк инсонлар гапи жуда содда, имо-ишоралардан иборат бўлмаган. Оятда келганидек, 
улар “Эй Парвардигоримиз, биз ўз нафсимизга зулм қилдик”, деб айтмоқдалар. Улар бу жумлаларни 
қайси тилда ифодалагани Ёлғиз Аллоҳга аён. Лекин мазкур гаплари инсониятнинг илк вакиллари тили 
равон, мукаммал бўлганини кўрсатади. 
БАЛОҒАТ ВА ОҚИЛЛИК 

---

150 
“Балоғат” сўзи луғатда “бориш”, “етиш” маъносини англатади. Бола балоғатга етди, деганда 
эҳтилом ёшига етиб, мукаллаф бўлиши назарда тутилади. 
(Изоҳ: Мукаллаф бўлиш шаръий буйруқларни бажариш, қайтариқлардан тийилиш ёшига етишдир). 
Инсонда болалик даври тугаб, шаръий буйруқ ва қайтариқларни бажариш лозим бўлиши балоғатга 
етиш саналади. 
Бола (ўғил бўлсин, қиз бўлсин) балоғатга етганининг бир қанча белгилар бор. Жумладан: 
1. Эҳтилом. 
Бола тушида жинсий алоқани кўриб, маний чиқариб юбориши “эҳтилом” дейилади. 
2. Қовуқ остидан тук чиқиши. 
Яъни, бола жинсий аъзоси атрофида туклар чиқса, балоғатга етган ҳисобланади. 
Қиз бола ҳайз кўра бошлаши билан балоғат ёшига етган бўлади. Ҳайз кўриши қиз бола балоғатга 
етганининг асосий белгисидир. Шунингдек, қўлтиқ остидан тук чиқиши, овоз йўғонлашиши, мўйлаб 
ўсиши, қиз болалар кўкраги бўртиб чиқиши ҳам балоғат аломатларидандир. 
Бола балоғатга етганини аниқлаш учун юқоридаги белгиларга қаралади. Агар мазкур аломатлар 
кўринмаса, унда ёш билан аниқланади. 
Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ наздида ўғил бола ўн саккиз ёшга, қиз бола ўн етти ёшга 
тўлганида балоғатга етган бўлади. 
Абу Юсуф ва Муҳаммадга кўра, ўғил бўлсин, қиз бўлсин, ўн беш ёшга тўлганидан кейин балоғатга 
етган саналади. 
Ҳанафий мазҳаби уламоларига кўра, ўғил бола қамарий ҳисобда ўн икки, қиз бола тўққиз ёшга 
тўлмалгунича балоғатга етган деб ҳукм чиқарилмайди. Яъни, қиз бола тўққиз ёшидан, ўғил бола ўн икки 
ёшидан кейин балоғатга ета бошлайди. Бу ҳолат ҳар кимда турлича бўлиши мумкин
51
. 
Бола балоғатга етганидан кейин мукаллаф ҳисобланади. Энди унинг зиммасига шаръий 
буйруқларни бажариш, қайтариқлардан тийилиш юкланади, қилган ишига ўзи жавобгар бўлади, номаи 
аъмолига савоблари ҳам, гуноҳлари ҳам ёзилади. 
Бу масалада бир қанча ривоятлар келтирилган. 
يِرْدُلخا ٍديِعَس ِبَِأ ْنَع
َيِضَر
ُللها
ُهْنَع
ىَّلَص ِبَِّنلا ِنَع
ا
َلَع ُلله
َو ِهْي
َلاَق َمَّلَس
َو ِةَعُمُلجا َمْوَ ي ُلْسُغلا :
ٍمِلَتُْمُ لُك ىَلَع بِجا
.
َر َو
ُها 
ْلا ُب
َخ
ِرا
ي
َو ُم
ْس ِل
م 
َو َأ ُب
َد و
ُوا َد
.
Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: