Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“Албатта, 
(Исо)
ҳақида талашиб-тортишган кимсалар унинг 
(ўлдирилган-ўлдирилмагани)
 
ҳақида шубҳада қолганлар. У ҳақида ҳеч ҳам билимлари йўқ, фақат гумонларга бериладилар, 
холос”. 
Аҳли китоб орасида Исо алайҳиссалом ҳақида ихтилоф қиладиганлар иккиланишдалар. Уларда Исо 
алайҳиссалом ҳақида қатъий, собит илмнинг ўзи йўқ. Улар Исо хусусида бирон ҳужжат-далилсиз фақат 
шубҳа-гумонни гапиришади. 
Ҳақиқатан, Аҳли китоблар Исо алайҳиссалом ҳақида жуда кўп ихтилоф қилишган. Баъзилари уни 
“Аллоҳнинг ўғли”, дейишган. Баъзилар “Исода инсоний унсур билан бирга илоҳий унсур ҳам мавжуд”, 
деб даъво қилишган. 
Улар Исонинг қатл этилиши ҳақида ҳам кўп талашиб-тортишишган. Баъзи яҳудийлар: “Исо ёлғончи 
эди. Биз уни ҳақиқатан ўлдирганмиз”, дейишган. Бошқалар бунга эътироз билдириб: “Агар Исо 
ўлдирилган бўлса, бизнинг соҳибларимиз қаерда? Агар соҳибларимиз ўлдирилган бўлса, у ҳолда Исо 
қаерда?” дейишган. Улар ичида: “Юз Исоники, бадан эса соҳибимизники”, деганлар ҳам бор. Хуллас, 
жуда кўп ихтилоф қилишган. Уларнинг биронтаси ҳам Исо ҳақида ҳақ гапни айтмаган. 
“Уни ўлдирмаганлари аниқ. Балки Уни Аллоҳ Ўз ҳузурига кўтарган. Аллоҳ қудрат ва ҳикмат 
Эгаси бўлган Зотдир”. 
Яҳудийлар даъвоси ҳақиқатан йироқ. Аслида улар Исони ўлдирмаганлари аниқ. Бунга ҳеч қандай 
шубҳа йўқ. Аллоҳ Исони осмонга кўтарди, ёмонликлардан сақлади. Аллоҳ таоло қудратли, ҳикматли 
Зотдир. Қайси банда Ундан паноҳ сўраса, Аллоҳ унга паноҳ беради, уни азиз қилади. Аллоҳ тақдир 
қилган ҳар бир иш ҳикматдан холи эмас. 
Жумҳур уламолар наздида, Аллоҳ Исо алайҳиссаломни фақат руҳи билан эмас, ҳам танаси, ҳам 
руҳи билан осмонга кўтарган. 
“Ҳар бир аҳли китоб ўлими олдидан унга, албатта, имон келтиради. Қиёмат куни эса 
буларнинг зарарига гувоҳ бўлади”.
Муфассирлар бу оятни икки хил тафсир қилишган: 
Биринчиси: “Ўлими олдидан”, деганда Исо алайҳиссалом кўзда тутилган. У ҳолда оят маъноси 
қуйидагича бўлади: Аҳли китобдан ҳар бир одам Исо алайҳиссалом охири замонда осмондан тушганида 
унга аниқ имон келтиради. Қиёмат куни эса Исо алайҳиссалом Аҳли китобни Ёлғиз Аллоҳга ибодат 
қилишга чақиргани, Унга бошқа нарсаларни шерик қилишдан қайтарганига гувоҳлик беради. 
Мана шу қавлни кўпчилик муфассирлар маъқуллашган. Уларнинг аввалида муфассирлар устози 
Ибн Жарир Табарий туради. У киши турли қавлларни келтирганидан кейин: “Саҳиҳлик жиҳатидан энг 
афзал қавл шуки, Аҳли китобдан ҳар бир киши Исо алайҳиссалом ўлимидан олдин Исога, албатта, имон 
келтиради”, деган. 
Ибн Касир – Ибн Жарир афзал билган қавлни изоҳлаб – шундай деган: “Ибн Жарир айтган гап 
саҳиҳлигида шубҳа йўқ. Чунки оят келтирилишидан мақсад яҳудийлар “Исони биз ўлдирганмиз” деган 
даъволарини бекор қилишдир. Аллоҳ хабар қилишича, асл ҳақиқат бундай эмас. Улар Исога ўхшаш 
одамни қатл қилишган. Буни ўзлари аниқ билишмайди. Шундан кейин Аллоҳ Исони ҳузурига кўтарди. 
Исо тирикдир, қиёматдан олдин ерга тушади”. 
Иккинчи қавлга кўра, “ўлими олдидан”, деганда оятда ишора қилинган ҳар бир яҳудий ва насроний 
назарда тутилган. У ҳолда оят маъноси қуйидагича бўлади: ҳар бир Аҳли китоб ўлимидан олдин Исо 
31
Манба: “Тафсиру ибни касир”. 

---

103 
алайҳиссаломга имон келтиради. Чунки ўлим арафасида уларга ҳақиқат очилади. Яҳудийлар, 
насронийлар инкор қилиб келган нарса ростлиги аён бўлади. Ана шунда уларнинг ҳар бири Исо 
алайҳиссаломга имон келтиради, Исо Аллоҳнинг бандаси, расули эканига, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига 
иқрор бўлади. Лекин бу вақтдаги имоннинг фойдаси йўқ. Нега десангиз, фурсат ўтиб бўлди. Жон чиқиш 
вақтидаги имон аҳамиятсиздир.
 
Бизнингча, иккала фикр ўртасида қарама-қаршилик йўқ, иккиси ҳам ҳақ. Зеро, ҳар бир Аҳли китоб 
вафотидан олдин Исо алайҳиссалом ҳақ пайғамбар эканини билади, унга имон келтиради. Шунингдек, 
улар охири замонда Исо алайҳиссалом тушишига гувоҳ бўлишади, унга имон келтириб, ортидан 
эргашишади (Муҳаммад Саййид Тантовий, “Пайғамбарлар тарихи”). 
Исо алайҳиссалом кўкдан тушиши ҳақида ҳадиси шарифларда ҳам маълумотлар келган. 
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: “Аллоҳга қасамки, яқинда орангизга Исо ибн 
Марям одил ҳакам бўлиб тушади, хочни синдиради, тўнғизларни ўлдиради, жизяни бекор қилади. (Ўша 
вақтда) мол-дунё кўпаяди, ҳатто ҳеч ким садақа олмай қўяди. Бир марта сажда қилиш дунё ва ундаги 
нарсалардан яхшироқ бўлиб қолади” (Бухорий ва Муслим – Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан – ривоят 
қилган). 
Исо алайҳиссалом қиёмат жуда яқин қолганида осмондан ерга тушиб, Ислом шариати билан ҳукм 
юритади, ҳамма ёқда адолат ўрнатади. У киши хочни синдириши хоч аҳлига (яъни, насронийларга) 
қарши ҳаракатдир. Тўнғизни ўлдириши ҳам унга тегишли нарсаларни йўқ қилинишини билдиради. 
Жизяни бекор қилиш эса, ғайридинлардан исломдан бошқа нарса қабул қилинмаслигига ишорадир. Яъни, 
жизя бериб, ўз динларида қолиш имкони уларда бўлмайди, Исломга кириш талаб этилади. 
Ўша вақтда мол-дунё кўпайиб кетади, садақа оладиган одам қолмайди. Кишилар ўртасида ҳасад, 
адоват, кўра олмаслик каби иллатлар бўлмайди. 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Исо ибн 
Марям тушиб, тўнғизни ўлдиради, хочни йўқотади, намоз (унинг имомлигига) жамланади, мол-дунёни 
(ҳеч ким) қабул қилмай қўяди, хирожни тўхтатади, Равоҳага тушиб, у ердан ҳаж ёки умра қилади ёки 
иккисини жамлайди” (Аҳмад саҳиҳ санад билан ривоят қилган). 
Яна Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: 
“Пайғамбарлар отаси бир, оналари бошқа-бошқадир (яъни, имон бир, шариатлар хилма-хил). Динлари 
бир. Мен Исо ибн Марямга энг ҳақлиман. Чунки орамизда бошқа пайғамбар ўтмаган. Албатта, у тушади. 
Уни кўрган чоғингизда танинг. (Исо) ўрта бўйли, оқ-қизилга мойил инсон. Устида оқ-сариқ кийимбош 
бўлади. Гарчи сув тегмаган бўлса-да, бошидан томчилаб турганга ўхшайди. Исо хочни парчалайди, 
тўнғизни ўлдиради, жизяни бекор қилади, кишиларни Исломга чақиради. Аллоҳ таоло унинг замонида 
Исломдан бошқа барча миллатларни ҳалок этади. (Исо) масиҳ дажжолни ўлдиради. Сўнг ер юзида 
тинчлик-омонлик ҳукм суради. Ҳатто шерлар туялар билан, йўлбарслар сигирлар билан, бўрилар қўйлар 
билан бирга юради, болалар илонлар билан ўйнайди. Улар болаларга зиён етказмайди. Исо қирқ йил 
яшаб, вафот этади. Унинг жанозасини мусулмонлар ўқийди” (Аҳмад саҳиҳ санад билан ривоят қилган).