Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

 
Оптик дисграфия 
— кўриш гнозиси, анализ ва синтез, атрофлича 
тасаввур этишнинг ривожланмагани билан боғланади ҳамда у ёзувда 
ҳарфларни
нотўғри ёзиш ва уларнинг ўрнини алмаштиришда намоён бўлади. 
Бунда кўпроқграфик жихатдан ўхшаш қўл ёзма ҳарфлар ўрни алмашади. Унга 
қуйидагилар киради: бир хил элементлардан ташкил топган, лекин хар хил 
кўринишда тузилган ҳарфлар (в-д, т-ш); бир хил элементларни ўз ичига олган, 
лекин қўшимча элементлар билан бир-биридан фарққиладиган ҳарфлар (и-ш, 
п-т, х-ж, л-м); ойнавон ҳарфлар (с-е, з-е); бир хил элемент билан боғланадиган 
ҳарфларни элементларини тушириб қолдириш (ау-а); ортиқча элемент қўшиб 
ёзиш (ш-) ва нотўғри жойлаштирилган элементли ҳарфлар (х — сс, м-нн). 
Литерал дисграфия пайтида хатто боғланишсиз ҳарфларни топиш ва талаффуз 
этиш ҳам бузилади. Вербал дисграфия пайтида изоляциялашган ҳарфлар тўғри 
талаффуз этилади, лекин ёзувда улар бузилади, оптик тавсифдаги ҳарфлар 
ўрни алмашади. Оптик дисграфияга тескари ёзувлар ҳам киради, булар 
кўпинча чапақай кишиларда, шунингдек, миянинг органик яллиғланиш 
холларида учрайди. 
Ўқиш ва ёзувида камчилиги бўлган болаларни текшириш 
Ёзма нутқнинг текширишдан асосий мақсад — ўқиш ва ёзув 
бузилишларини механизми, симптоматикаси, этиологиясини аниқлашдир. 
Текшириш жараёнида бузилиш даражаси, характери, бузилиш турлари 
аниқланади ҳамда логопедик-тузатиш йўлланмаси белгиланади. Текшириш 
жараёнида боланинг кўриш қобилияти, эшитиш ҳолати, марказий нерв 

---

173 
системаси, билиш фаолиятлари ҳисобга олинади. Текшириш қуйидаги асосий 
тамойилларни хисобга олган холда ўтказилади: комплекслилик тамойили, 
системалилик тамойили, патогенетик тамойили, фаолияти, шахсияти, 
ривожланиш тамойили. Ўқиш ва ёзув камчилигига эга бўлган болаларни 
текшириш схемаси қуйидаги бўлимларни ўз ичига олади. 
1.
Анкетага оид маълумотлар ва тиббий-педагогик хужжатларни 
ўрганиш. 
2.
Анамнез. 
3.
Артикуляцион аппаратнинг периферик бўлимининг тузилиши. 
4.
Нутқ моторикаси. 
5.
Эшитиш қобилияти. 
6.
Товушлар талаффузи ҳолати. 
7.
Фонематик анализ, синтез ва тасаввур ҳолати. 
8.
Фонематик идрок (товушларни фарқ қила олиш). 
9.
Лyғaтбойлиги ва нутқнинг грамматик тузилиши хусусиятлари. 
10.
Нутқнинг динамик томони хусусиятлари. 
11.
Кўриш қобилияти: биологик кўриш, кўриш гнозис, мнезис, кўриш 
анализ ва синтези, фазовий тасаввурлар. 
12.
Ўқиш жараёнининг ҳолати (бўғини, сўз, гап,турли кўринишдаги 
матнларни ўқиш); ўқиш тезлиги ва усуллари (ҳарфлаб, бўғинлаб, сўз- 
фразали ўқиш). 
13.
Ёзувнинг турли кўринишдаги ҳолати (кўчириб ёзиш, диктовка 
остида ёзиш, баён ва иншо ёзиш). 
Логопедик хулосада ўқиш ва ёзувдаги камчиликларни даражалари ва 
турлари ҳамда унинг оғзаки нутқ билан боғлиқлиги кўрсатилади.