Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика



Download 1,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/99
Sana10.07.2022
Hajmi1,28 Mb.
#769199
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   99
Bog'liq
Логопедия асослари ЎУМ

 
Кутиладиган 
натижа 
Тингловчилар дислалия ва унинг турларини, бартараф этиш 
методикасини билиб оладилар. 
Маъруза 
режаси 
1.
Механик дислалия ва унинг сабаблари. 
2.
Функционал дислалия ва унинг сабаблари. 
3.
Дислалия турлари. 
 
2-мавзу: Дислалия ва уни бартараф этиш методикаси 
Режа: 
1.
Механик дислалия ва унинг сабаблари. 
2.
Функционал дислалия ва унинг сабаблари. 
3.
Дислалия турлари. 
Нотўғри талаффуз нутқ камчилиги ҳақидаги биринчи маълумотлар 
қадимги грек олимлари Плутарх, Гиппократ, Кладия, Гален ва бошқаларнинг 
ишларида баён қилинди. Юқоридаги муаллифлар нотўғри талаффузни 
даволашни талаб қилувчи касаллик деб қарайдилар. Уларнинг фикрича
товушларни нотўғри талаффуз қилиш тил, лаб, қаттиқ ва юмшоқ танглайнинг 
зарарланиши билан боғлиқ деб кўрсатадилар. Ўрта асрга келиб, дислалия 
ҳақида янги фикрлар пайдо бўлмай, қадимги давр илмий ғоялари 
такрорланади. Тарихнинг кейинги даврларида (яъни, 16—18-асрларда) 
италян профессори Меркуриалис (1588), немис физиологи Алберхт Фон 
Галлернинг ишлари пайдо бўлди. Улар ҳам тили чучукликни (дислалияни) 
периферик нутқ аппарати тузилишидаги камчиликлар натижаси деб 
қарайдилар. Меркуриалис бу камчиликни даволаш усулининг энг моси деб 
хирургик терапия деб хисоблайди. Галлер эса талаффуздаги камчиликларни 
машқлар орқали даволаш фикрини илгари суради. Кейинчалик бу фикр 
француз актёри Ж. Талма (1764— 1836) ишларида ҳамўз аксини топади. 
Шундай қилиб, XIX асргача тили чучукликнинг мохиятини артикуляцион 
органлар ишидаги механик бузилишларга бўлиб ўрганганлар. Чунончи, бу 
даврларда 
тили 
чучуклик 
"дудуқланиш" 
деб 
номланувчи 
нутқ 
бузилишинингумумий гуруҳидан ажратилмаган эди. 


22 
Нутқдаги талаффуз камчиликларини илмий тасниф биринчи 
уринишлар XIX асрнинг бошларида бошланди. Тили чучуклик мустақил нутқ 
камчилиги қилиб ажратилгандан сўнг, унинг табиатини ўрганиш ривожланиб 
борди. 1878 йилда Коен механик дислалия билан бир қоторда функционал 
дислалияни ажратиб кўрсатди. Унинг фикрича, функционал дислалиянинг 
келиб чиқишининг асосий сабаби, бу — тақлид ва нотўғри нутқий тарбиядир. 
Шундай қилиб, органик ва функционал тили чучукликни бир-биридан 
чегаралашга уринишлар юзага келди. Шу йилларда булбар ва пседобулбар 
фалажланиш натижасида келиб чиқадиган нутқ бузилишлари ҳақидаги 
ишлар пайдо бўлди. Улар марказий нерв тизимининг маълум даражада 
зарарланиши оқибатида ҳам товушлар талаффузида камчиликлар бўлишини 
кўрсатдилар. Бу ишлар нутқ нуқсонларини тушуниш доирасини кенгайтирди 
ва шу билан нутқнинг товуш томони камчиликлари ҳақидаги билимларни 
ривожлантиришга ёрдам берди. 
1878 йилда А. Куссмаулнинг "Расстройства речи" китоби босилиб 
чиқди. Унда биринчи марта нутқнинг фонетик бузилишлари хақидаги 
фикрлар баён этилди. А. Куссмаул тили чучукликни органик ва функционал 
формаларга ажратди. Органик бузилишларга А. Куссмаул периферик нутқ 
аппаратининг 
ривожланишдаги 
камчиликларни 
киритади 
(механик 
дислалия). Функционал дислалияга нотўғри нутқий тарбия ва нутқ 
аппаратида машқларни, яъни ҳаракатнинг етишмаслиги оқибатида келиб 
чиқадиган нутқ камчиликларини киритади. А.Куссмаул томонидан биринчи 
марта айрим товушлар талаффузидаги камчиликларни ифодаловчи 
терминлар киритилди: ротацизм-параротацизм, ламбдацизм-параламбдацизм, 
сигматизм— парасигматизм ва ҳоказо. 
Шундай қилиб, А. Куссмаулнинг хизматлари шундаки, у дислалияни 
дизартриядан ажратди ва дислалиянинг функционал ва механик шаклларини 
кўрсатиб берди. А. Куссмаул томонидан берилган юқоридаги фикрлар 
ҳозирги кунга қадар ўз кучини йўқотгани йўқ. Бу камчиликларни даволашда 
А.Куссмаул хирургия ва дидактик усулларни тавсия этади. 


23 
Кейинчалик нутқнинг товуш томонидаги камчиликлар устида Россияда 
А. Андрес, Францияда Легуве Шервен, Германияда Г. Гуцманлар ишладилар. 
Товуш бузилишиларининг характери ҳақидаги фикрларнинг ривожланишида 
рус ва чет эл лингвистларининг, психолог ва физиологларнинг ҳиссаси катта 
бўлди: В. А. Богородитсский (1909), JT. Хербн (1912), Д. П. Енко (1913), 
Бодуен (1971), А. А. Шахматов (1915), Л. В. Варшавский, И. М. 
Литвак(1935), Н. И. Жинкин (1958) ва ҳоказо. Тили чучукликнинг табиатини 
ўрганиш, унинг характери ва механизми жиҳатдан алоҳида турларини 
ажратиш, бу камчиликни бартараф этишнинг дифференциал усулларини 
ишлаб чиқилишига олиб келди. 
XIX аср бошларида товушлар талаффузидаги камчиликларни 
артикуляцион машқлар ёрдамида бартараф этиш ривожланди (Ж. Телма 1817 
й., Пуалсон 1892 й.). "Дислалия" терминини Европада биринчи бўлиб 
Вилнюс университетининг шифокори проффесор И. Франк илмий муомалага 
киритган. 
1827 
йилда 
чиққан 
монографияда, 
у 
бу 
терминни 
умумлаштирилган маънода талаффуз бузилишларининг ҳамма турларини 
турли этиологияларини номлашда қўллади. И. Франклинфарқли равишда 
бирмунча тор маънода, бир қанча кечроқ XIX асрнинг 30-йилларида 

Download 1,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish