Ózbekstan respublikasi veterinariya hám sharwashiliqti rawajlandiiriw mámleketlik komiteti

Mazmun hám forma
Dúnyanıń hár bir predmeti, qubılısı, haqıyqatlıqtıń procesi mazmun menen formanıń dialektikalıq birliginen turadı.
Mazmun haqıyqatlıqtaǵı qubılıslar menen predmetlerdiń toparlarınıń, belgili klasslarınıń, belgileriniń, tárepleriniń jıyındısın ishine aladı.
Forma mazmunnıń ómir súriw, rawajlanıw, ańlatıw usılı. Ol mazmun menen ajıralmas baylanısta. Mazmun belgili konkret shólkemge, strukturaǵa iye. Forma kategoriyası mazmunnıń sáykes shólkeminiń, dúzilisiniń, strukturasınıń kórinisi. Máselen, óndiriwshi kúshler óndiris usılınıń mazmunı, óndiris qatnasları - óndiris usılınıń forması.
Mazmun hám forma kategoriyaları pútin hám bólek kategoriyaları menen baylanıslı. Pútin kategoriyası bóleklerdiń hár túrli formalarınıń belgili sapalıq birlikke baylanısların ańlatadı. Pútinniń bólekleri sanlıq jaqtan ǵana emes, sapalıq jaqtan hám pútinnen ayrılıp turadı. Máselen, suw belgili sapa, belgili kólemge iye (sanlıq belgi) iye bolsa, suwdıń molekulası onı quraytuǵın kislorodtıń hám vodorodtıń molekulalarınan sanlıq hám sapalıq jaqtan ayrılıp turadı. Sol sebepli pútindi bóleklerdiń summası menen sheklep, tutas bólekten kóp dep túsindiriw natuwrı boladı. Pútin onıń bólekleriniń baylanıslarınıń forması boyınsha hár qıylı bolıwı múmkin. Bul baylanıslardıń formaları úsh tiykarǵı túrge bóliniwi múmkin:
1. Pútin onı quraytuǵın bóleklerdiń qarapayım sisteması. Bunday bóleklerdi kóbeytiw yamasa azaytıw ya olardıń ornın almastırıw pútinniń sapalı ózgerisine alıp kelmeydi.
2. Pútin bóleklerdiń sonday shólkemlesiwi, onda ol sapalıq jaqtan olardan ayrılıp turadı. Bul bóleklerdi azaytıw yamasa kóbeytiw pútinniń sistemasındaǵı olardıń ornın ózgertkenge barabar sapalı ózgerislerge alıp keledi. Bul ximiyanıń mısallarınan anıq.
3. Pútin organizm: ya biologiyalıq, ya jámiyetlik. Bul jerde bóleklerdiń baylanısınıń forması pútindi belgili sapa sıpatında ǵana emes, al bul pútinniń funkciyaların hám belgileydi. Bunday pútinde bólek óziniń otnositelli ózinsheligin joǵaltadı. Organizm - bul organlardıń summası ǵana emes, al organ pútinnen tısqarı ómir súrmeydi, jámiyet - bul adamlardıń qarapayım summası emes, al adam jámiyetsiz jasay almaydı.
Mazmun hám formanıń dialektikası tuwralı aytsaq, mazmun formanı belgileydi, forma mazmunlı, olar bir-birine ótip otıradı. Máselen, óndiris qatnasları óndiriwshi kúshlerdiń rawajlanıw forması. Biraq óndiris qatnasları nadstroykaǵa baylanıslı mazmun, al nadstroyka- forma boladı.
Mazmunnıń formanı belgilewshilik xarakteri formanıń passivligin ańlatpaydı. Kóp jaǵdayda mazmunnıń rawajlanıwı formaǵa baylanıslı. Máselen, házirgi rawajlanıw payıtındaǵı menshiktiń hár túrli formaları.
Mazmun hám formanıń baylanısı óz xarakteri boyınsha hár qıylı boladı, usınıń aqıbetinde rawajlanıw procesi hám hár túrli ótedi. Jańa mazmun oǵan sáykes ortaǵa enisedi hám sonda rawajlanıw procesi tez ótedi. Sebebi, bunday jaǵdayda forma mazmunnıń rawajlanıwına tolıq keńislik berdi, biraq onıń rawajlanıwına aktiv túrde jaǵday jasaydı. Biraq mazmun óziniń rawajlanıwında jiyi-jiyi formadan ozıp otıradı. Bunday jaǵdayda forma belgili etapta mazmun menen konfliktke túsedi hám onıń rawajlanıwına ǵana jaǵday jasap qoymastan, onıń rawajlanıwın irkedi.
Forma menen mazmunnıń dialektikalıq óz-ara baylanısı, taza mazmunǵa sáykes kelmeytuǵın góne formalardıń almasıwı jámiyetlik rawajlanıwdıń hámme barısı menen tastıyıqlanadı. Máselen, jámiyet rawajlanıwı barısındaǵı óndiris qatnasıqlarınıń biraz progressiv óndiris qatnasıqları menen almasıp barıw procesi.
Jámiyettiń rawajlanıw procesinde mazmun menen formanıń ara qatnasınınıń normal ámelge asıwı hám subektiv faktorǵa hám baylanıslı.
Sonday-aq mazmun menen formanıń óz-ara qatnasında jańa mazmunnıń ele oǵan juwap beretuǵın góne formalardı qollanıwı da bar.