Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

kubernetio
–«басқараман»дегенди билдиреди. 
1
Семиотика- грекше 
 sema
-таңба сөзинен жасалған. 

---

saqlaw hám t.b. oǵada quramalı máselelerdi sheshiwde kóplegen tábiyat tanıw 
ilimleri menen de baylanıslı boladı. 
 

---

TILLERDIŃ MUǴDARI 
Jer sharında tillerdiń qansha ekeni elege shekem anıq emes. Bunıń baslı
sebebi qanday belgiler tiykarında onı ayrıqsha til dep esaplaymız degen sorawǵa 
juwap bir qıylı emes.Óz aldına ayrıqsha til me yamasa basqa tildiń dialekt kórinisi 
me
W
degen sorawǵa juwap beriw de tap usınıń menen sabaqlas. Bir topar alımlar 
bir tildi ayrıqsha til retinde tanıp,onı óz aldına til sıpatında dúnya tilleri qatarına 
qossa, tap sol tildi ekinshi topar alımları óz aldına ǵárezsiz til emes, al basqa bir 
tildiń dialekti dep dálilleydi. Usınıń saldarınan dúnya tilleriniń anıq sanı 
shıqpaydı. Solayda ádebiyatlarda dúnya tillerinin sanı 2500-3000 aralıǵında bolıwı 
kerek degen shamalau kóbirek keltiriledi. Sonday-aq 1971-jılı Ispaniyada til bilimi 
boyınsha ótkerilgen Kongresste dunyada 1976 til bar degen anıq san da keltirildi. 
Burınǵı SSSR aymaǵında tillerdiń sanı da anıń aytılmaǵan edi. Sol 
dáwirdegi SSSR ilimler Akademiyasınıń til bilimi institutınıń maǵlıwmatları
tiykarında 128-132 aralıǵında tiller bar degen shamalawdıń keltiriliwi buǵan 
mısal bola aladı. 
Tillerdin sanının anıq bolmawınıń taǵı da bir tiykarǵı sebebi - dúnya tilleri 
ele hár tárepleme tolıq izertlenbegen bolıwı múmkin. Tillik ayrımashılıq penen 
dialektlik ayırmashılıqtıń jeterli anıqlanbawı da buǵan sebep boladı. Usııń menen 
birge hár túrli etnikalıq toplamlardıń bir tilde yamasa óz ara júdá jaqın bolǵan 
tillerde sóylewi múmkin. Buǵan kabardinler menen sherkesslerdiń eki túrli xalıq 
bolıwına qaramastan kabardin-sherkess degen bir tilde sóylewin, karashay menen 
balkarlardıń,inglisler menen amerikanlardın hár túrli xalıq bolǵanı menen olardıń 
da ortaq tilde sóylewlerin mısal retinde kórsetiw múmkin. Kerisinshe,bir xalıqtıń
óziniń eki túrli tilde-komi-zryan,komi-peri tillerinde soyleydi,morvalılar erza-
mordva,moksha-mordva degen tillerde sóyleydi. 
Dúnyadaǵı tiller grammatikalıq qurılısı menen sózlik quramı boyınsha da, 
qollanıwshılar sanı jaǵınan da,rawajlanıw dárejesi menen izertleniw jaǵdayı 
tárepinen de olar oǵada kóp túrli bolıp keledi. Ayırım tiller oǵada erte 
zamanlaradan berli belgili hám ózinin ádebiy tiline,jazıwına iye,al geypara tiller
jańa ǵana belgili bolıp atır hám jazıwı ele tolıq qáliplespegen,geybir tillerde oǵada 
kóp sandaǵı adamlar (júzlegen million),al gey bir tillerde oǵada az sandaǵı 
adamlar (bir neshe mıń) sóyleydi,geypara tiller mámleketlik til bolsa,al ayırım 
tiller milletler aralıq yamasa xalıqaralıq tiller bolıp sanaladı. 
Dúnya tilleri ortasındaǵı ayırımashılıq hám kóp túrlilikti kóriw menen birge 
olar ortasındaǵı tolıp atırǵan ortaq qásiyetlerdin de bolatuǵınlıǵında umıtpaw 
kerek.Sebebi barlıq tiller de seslik til bolıp sanaladı. Al til sesleri adam 
músheleriniń (sóylew aǵzalarınıń)xızmeti nátiyjesinde júzege shıǵadı. Sóylew 
aǵzalarınıń dúzilisi barlıq tiller óziniń kóplegen ulıwmalıq hám ortaq kóplegen 
nızamlılıqlarına iye boladı. Solay etip,dúnyada mıńlaǵan tillerdiń bolıwına 
qaramastan,biz «tiller»haqqında emes,sonın menen birge pút-kil adamzat 
«tili»haqqında da sóz etemiz. Tiller ortasında oǵada kóp ayırmashılıklardın
bolıwına qaramastan,olar eń baslı máseleler boyınsha ortaq ulıwmalıq qásiyetlerge 
de iye boladı.

---

 Juwmaqlap aytqanda tillerdiń muǵdarı jóninde maǵlıwmatlar belgili dárejede 
shártlilik sıpatqa iye bolıp,bunı dúnya (tilleriniń muǵdarın)pútkilley anıq san 
menen atap kórsetiw házirshe múmkin emes.