Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

TIL BILIMINIŃ BASQA ILIMLER ORTASINDA TUTQAN ORNI 
Barlıq ilimler burın tábiyatlıq ilimler hám jámiyetlik ilimler dep ekige
bólinse,keyinirek olar ele de anıqlap konkretlestirilip),tábiyat qubılısların hám 
onıń nızamlılıqların úyretetuǵın tábiyattanıw (tábiyatlıq ilimler),jámiyetlik 
qubılıslardı hám onıń nızamlılıqların úyretetuǵın,jámiyetlik yamasa sociallıq 
ilimler, tábiyat, jámiyet hám oylawdıń ulıwmalıq nızamlılıqların úyretetuǵın 
filosofiya ilimi bolıp úsh toparǵa bólinetuǵın boldı. 
Tábiyat tanıw hám jámiyetlik ilimler ortasınan (shegarasınan)óz ishine awıl 
xojalıq hám medicina ilimlerin qamtıytuǵın texnikalıq ilimler payda boldı.
Sonday-aq tábiyat tanıw hám filosofiya ilimleri ortasınan matematikalıq 
logikanı,kibernetikanı óz ishine qamtıytuǵın matematikalıq ilimler payda boldı. 
Til bilimi adamzat tili haqqındaǵı ilim retinde ol jámiyetlik ilimlerdiń 
qatarınan orın aladı. Biraq bunday durıs juwmaqqa hámme birden kele qoymadı. 
Kerisinshe,XIX ásirde gey bir ilimpazlar tildi tábiyatlıq qubılıs dep esaplap,til 
bilimin tábiyatlıq ilimlerdiń qatarına qosıp koydı. Máselen,nemec ilimpazı Avgust 
SHleyxer (1821-1868)insan tilin janlı organizmge teńgerdi. Til de janlı organizm 
sıyaqlı tuwıladı,ósip rawajlanadı, jetilisedi, qartayadı hám óledi dep 
túsindirdi.Avgust SHleyxer tildi biologiyalıq qubılıs, yaǵnıy tábiyatlıq 
qubılıslardıń bir kórinisi dep esaplay otırıp,onı izertleytuǵın ilim bolǵan til bilimi 
de tábiyatlıq ilimler qatarına qosadı.Avgust SHleyxerdiń tildi tábiyat qubılısları 

---

menen teńgeriwi pútkilley háte. Tildi janlı organizm menen teńlestiriwdiń ózi túp 
tamırınan nadurıs.Janlı organizm bolsa biologiyalıq nızamlar tiykarında payda 
boladı,rawajlanadı hám óledi.Janlı organizmniń óliwi bolmay qoymaytuǵın
haqıyqatlıq.Al insan tiliniń óliwi,joǵalıp ketiwi shárt emes.Durıs,dúnyada joq 
bolıp ketken,óli tillerde bolǵan.Biraq til qanday janlı organizmlerge salıstırǵanda
olardan anaǵurlım uzaǵıraq jasaydı. Tildiń rawajlanıwı,kúshli ógerislerge 
ushırawı múmkin,tek siyrek jaǵdaylarda joq bolıp ketedi. Janlı organizm 
biologiyalıq qubılıs bolsa,til jámiyetlik qubılıs qatarınan orın aladı. Olardıń 
rauajlanıw nızamları hár qıylı: Tiri organizm tábiyat nızamları tiykarında,til 
jámiyet nızamları tiykarında rawajlanadı. 
Tildiń jámiyetlik qubılıs bolıwı,onıń jámiyetlik rawajlanıw nızamları 
tiykarında rawajlanıwı,sonıń menen birge tildiń basqa barlıq jámiyetlik 
qubılıslardan ayırılıp turatuǵınlıwı,onıń tábiyat qubılısları menen de tıǵız 
baylanıslı bolıwı-bulardıń bári til biliminiń basqa ilimler ortasında ayırıqsha 
orındı iyeleytuǵınlıǵın kórsetedi. 
9