Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

 
ARAB LINGVISTIKASI. 
Arablarda jazıw IV ásirden baslanadı. Orta ásirde arablarda til biliminiń
rawajlanǵan dáwiri xaliypat dáwirine tuwra keledi (VII-XIII á.á) Arablar tildiń 
grammatikalıq sistemasın bir biri menen baylanıslı bolǵan 3 túrli bólekshe bólip
úyrendi. Arablar bólgen grammatikasınıń bólimleri: 
NAXV
-sóz shaqapları menen gáptiń sintaksisin izertleydi; 
SARF
-sózlerdiń gáptegi túrleniwin,mánisin ózgerislerin izertleydi. 
TADGIVIT
-seslik sistemasın izertleydi. 
Bul úsh bólim arab grammatikasınıń tiykarın quraydı.Arablar ind,grek
lingvistikasınıń tabısların paydalana otırıp,óz tiliniń fonetikasın, morfeması
menen leksikasın izertlewge ayırıqsha kewil boldı. 
Olar fonetika tarawında ses penen hárip arasındaǵı ózgesheliklerdi 
anıqlaydı. Seslerdiń fiziologiyasın anıqlaydı. Sibaveyxi seslerdi jasalıw ornına 
qaray 16 toparǵa bóledi. Grammatika mánisinde,ásirese seslerdi shaqapqa
bóliwde ol Aristotelge eliklegen. Arablar sóz shaqapların úshke bóledi: 
Atawısh feyil tirkewishler. 
Arab til grammatikasın izertlewdiń dástúrin qáliplestiriwde Sibaveyxidiń 
796-jılı jazǵan «Al kitab» miyneti sheshiwshi rol tutadı. Arablar ásirese 
leksikografiya tarawında úlken tabısqa eristi. Arabtıń AlFeruzabadiy degen 
lingvisti 60 tomlıq sózlik dóretken. 
Ilimniń tariyxında 1-ret arab lingvistleri hár túrli tillerdi salıstırıp, izertlew 
usılın qollanǵan. Usınday salıstırma usıl tiykarında túrkiy,mongol,farsı tillerin 

---

izertlegen,olardıń salıstırma sózligin, grammatikasın jazǵan. Usınday
miynetlerdiń eń belgilisi «Devanu-luǵatit turk» («Túrkiy tilleriniń sózligi»).Bul 
miynetti túrkiy xalıqlarınan shıqqan, biraq Arabiyada bilim alǵanlıqtan arab
ilimpazı dep sanalatuǵın Maxmud Qashqariy jazǵan. Bul sózlik 1073-1074-
jılı jazılǵan. Sózlikte sol dáwirdegi túrkiy qáwimlerdiń til materialları
salıstırılıp berilgen. Bul túrkiy tilleri jónindegi eń birinshi hám eń kólemli
miynet. Sonday-aq lingvistika tariyxında hár túrli tiller faktlerin salıstırıp 
izertlegen 1-miynet boldı.