Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministirligi

Qadaǵalaw ushın sorawlar hám tapsırmalar

1. Morfologiyalıq birliklerdiń stilistikalıq xızmeti degende neni túsinesiz?

2. Kórkem tekstte morfologiyalıq parallelizmnen qanday maqsetlerde qollanıladı?
3. Atlıq sóz shaqabınıń stilistikalıq ózgesheliklerin aytıp beriń? Mısallar keltiriń?
4. Kelbetlik sóz shaqabınıń stilistikalıq ózgesheliklerin aytıp beriń? Mısallar keltiriń?


10-tema: Kórkem teksttiń sintaksislik ózgeshelikleri
Joba:
1. Jay gáplerdiń stilistikalıq ózgeshelikleri
2. Birgelkili aǵzalı gáplerdiń stilistikalıq ózgeshelikleri
3. Kiris hám kiritpe aǵzalardıń stilistikalıq ózgeshelikleri
4. Qospa gáplerdiń stilistikası

Tayanısh sózler: Jay gáp, qospa gáp, birgelkili aǵzalı gáp, tolıq emes gáp, ritorikalıq gáp, soraw gáp hám t.b.

Qurılısı hám funkciyasına qaray jay gápler hár qıylı boladı. Pikirdiń haqıyqatlıqqa qatnasına qaray bolımlı hám bolımsız gápler, mazmunına qaray xabar gápler, soraw gápler, buyrıq gápler, úndew gápler bolıp keledi. Jay gáptiń ayırım túrleri arasında sinonimiyalıq qatnaslar bolıwı múmkin: 1) Kim bilmeydi, Pushkin, seniń atıńdı? –Pushkin seniń atıńdı hámme biledi. Bundaǵı birinshi gápte soraw formaları (soraw almasıǵı ) hám bolımsızlıq formaları bolǵanı menen ulıwma máni bolımlılıqtı bildiredi. Birinshi gáp ekinshige salıstırǵanda ózindegi ekspressivlik hám emocinallıq mániler menen ajıratılıp turadı. Elliptik hám eki sostvalı gáplerdi salıstırıp qaraǵanda ekspressivlik hám evmocinallıq máni kúshli tásirli shıǵıwı menen sıpatlanadı.

5) Ataw gáp hám eki sostavlı gápler: Gúzdin aqırǵı ayı. Qaqaman suwıq. (T.Qayıpbergenov). Gúzdiń aqırǵı ayı keldi. Qaqaman suwıq baslandı. Ataw gáptegi atlıq arqalı predmettiń ózi hám onıń háreketi (házirgi máhál mánisinde) ańlatıladı. Sonlıqtanda olar statikalıq súwretlemelerde, hárekettiń tez almasıwın bildiredi, avtorlıq remarkalarda keń qollanıladı.
6) Sóz gáplerdiń de stilistikalıq xızmeti úlken. Olar ásirese dialog ushın tán bolıp, pikirdiń ıqshamlıǵı ushın xızmet etedi. Mısalı: Siz Moskvaǵa barasız ba,-Awa, (joq, álbette)
8) Tolıq emes gápler bir aytılǵan sózdi qayta-qayta tákirarlamay, pikirdi jıynaqlı, ıqshamlı etip aytıw ushın xızmet etedi, sonlıqtanda ol ásirese janlı sóylew tilinde keń qollanıladı.
– Atıń kim, qarındasım?
– Ayparsha.
– Kim bolıp isleyseń?
–Sawınshı.
– Qarawıńızda neshe sıyır bar?
– On úsh.
Gáp aǵzalarınıń orın tártibi ádettegi hám keri bolıp keledi.
Mısalı: Oqıw–biziń wazıypa. Biziń wazıypa–oqıw.
Bularda mánilik ózgeshelik gáp aǵzalarınıń orın tártibine baylanıslı. Sonlıqtan da gáp aǵzalarınıń orın tártibi sintaksislik áhmiyetke iye, sebebi olardıń ornınıń almasıwı arqalı qosımsha mánilik hám kórkemlik ottenkalar bildiriledi. Hár bir gáp aǵzalarınıń ózine tán ornı bar.
Sózlerdiń orın tártibi stilistikalıq áhmiyetke de iye, sebebi olardıń ornınıń almasıwı arqalı qosımsha mánilik hám kórkemlik ottenkalar bildiriledi.