Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

3.1. Оиладаги зўравонлик нима?
Оиладаги зўравонлик — бу оила аъзоларига жисмоний ёки руҳий зарар етказиши мум­
кин бўлган ёки етказадиган, жинс хусусиятига кўра содир этилган зўравонлик акти ёки 
оилада, шахсий ҳаётда учрайдиган озодликдан ўзбошимчалик билан маҳрум қилиш ёки 
унга мажбурлаш таҳдиди.
18
Оиладаги зўравонлик бу оиланинг бир аъзоси томонидан бошқа аъзосига нисбатан 
қасддан содир этилган ҳаракатдир. Бунда зўравонликка учраган оила аъзосининг кон­
ституцион ҳуқуқ ва эркинликлари поймол қилиниб, унга руҳий ёки жисмоний зарар ет­
казилади. Бундан ташқари, зўравонлик оиланинг вояга етмаган аъзосига нисбатан содир 
этилган бўлса, унинг жисмоний ёки руҳий ривожланишига зарар етади.
17 Анищик О. О. Насилие над женщинами в семье: проблемы доступа жертвы к справедливому разрешению конфликта с агрес­
сором//Юридический аналитический журнал. № 1–2 (13–14), 2005. С. 117–138.
18 Хотин­қизларга нисбатан зўравонликка барҳам бериш тўғрисида Декларация, БМТ Бош Ассамблеясининг Резолюцияси би­
лан 1994 йил 23 февралда қабул қилинган. http://www.un.org/russian/documen/declarat/violence.htm

---

Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш • 59
Оиладаги зўравонлик объекти бўлиб оиланинг ҳар бир аъзоси — эр­хотин, болалар, қа­
рия ота­оналар бўлиши мумкин, шунинг учун оиладаги шафқатсизликнинг уч тури ало­
ҳида кўрсатилади. Хусусан:
эр ёки хотиннинг бир­бирига нисбатан муносабатида;
●
ота­оналарнинг болаларига нисбатан муносабатида;
●
болалар ёки набираларнинг қария қариндошларга нисбатан муносабатида.
●
Аммо миллий одатлар ва маданий анъаналарга кўра улар билан бирга яшайдиган қа рин­
дошлар ҳам оила аъзоси ҳисобланади. Шундай қилиб, оиладаги зўравонлик «оила иши» 
бўлмай, ваҳоланки кўпинча жамоатчилик ўртасида шундай фикр мавжуд, бутун жами­
ят ва оила ривожига жиддий зарар етказадиган террор ва бўйсундирувчи муносабат­
лар тизимидир. Шунинг учун ҳам оиладаги зўравонликнинг асосий уч шакли алоҳида 
кўрсатилади — жисмоний, руҳий ва жинсий. Бунда жинсий зўравонлик биринчи марта 
алоҳида тоифа сифатида кўрсатилган.
Қонунларда келтирилган яна шундай янги ҳолатлардан бири бу халқаро андозалар­
нинг риоя этилишига асосланган ва зўравонликдан жабр кўрган оила аъзоларини ҳимоя 
қиладиган механизмларни яратишдир. Улар жумласига тезкор имтимоий ёрдам сифати­
да оиладаги зўравонликнинг олдини олишни киритамиз. Бунда оила аъзосининг ҳаёти 
ва соғлиги учун бевосита хавф туғилганида бу хавфни бартараф этиш учун ҳамда ке­
чиктириб бўлмайдиган ҳолатларда оила аъзосининг хавфсизлигини таъминлаш учун те­
гишли хизматлар томонидан ёрдам кўрсатилади.
Оиладаги зўравонлик оилада эркакларнинг ролига нисбатан нотўғри муносабатларга ҳам 
асосланган бўлиб, юқорида кўрсатилгандан ташқари қуйидагиларни ҳам ўз ичига олади: