Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

2.13. Алоҳида ҳолларда болалар тарбиясида ота-оналарнинг ҳуқуқ, 
мажбурият ва жавобгарлиги тенглиги тамойилига риоя этилмаслиги
Ўзбекистон Республикаси томонидан ратификация қилинган Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги 
конвенциянинг 18­моддасига кўра иштирокчи давлатлар бола тарбияланиши ва ри­
вожланиши учун ота­онанинг умумий ва бир хил жавобгарлиги тамойилини эътироф 
этилиши учун барча чораларни кўришлари лозим. Хотин­қизлар ҳуқуқлари камсити­
лишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциянинг 16­моддасида 
ҳам болаларга оид масалаларда эркак ва аёллар ота­она сифатида бир хилдаги ҳуқуқ ва 
бурчларга эга эканлиги алоҳида таъкидланган. Ушбу Конвенцияда болалар манфаати 
устувор эканлигига эътибор қаратилган.
Бунга мос қоидалар миллий қонунчиликда ҳам мустаҳкамланган. Жумладан, Оила ко­
дексининг 71­моддасига кўра ота­оналар ўз фарзандларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва маж­
буриятларга эгадирлар.
Шу билан бирга таъкидлаш керакки, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 
77­моддаси ота­оналарнинг болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эгалиги 
тўғрисидаги халқаро­ҳуқуқий ҳужжатлар ва миллий қонунчилик қоидалари талаблари­
ни назарда тутмайди.
Меҳнат кодексига кўра ишга олишнинг энг кичик ёши 16 ёшни ташкил қилади, лекин бу 
қоидадан истиснолар ҳам бор. Соғлигига ва ривожланишига зарар етказмайдиган, таъ­
лим жараёнини бузмайдиган енгил меҳнатни бажариш учун 14 ёшдан 16 ёшгача бўлган 
ўсмир болаларни ота­онадан бирининг розилиги билан ишга олиш мумкин.
Бу ҳолатда меҳнат қонунчилиги ота­онадан фақат биттасининг розилиги олиниши ке­
раклигини белгилаб, иккинчи ота­онанинг фикрини инобатга олмай, унинг бола тар­
биялаш ҳуқуқини чеклайди. Амалиётда эса ўсмирнинг ота­онасидан бири (кўпинча она) 
16 ёшга тўлмаган ўғли ёки қизининг соғлигига ёки аҳлоқига зарар етказиши мумкин 
деб ўйлаб, унинг ишга олинишига рози бўлмайди. Бироқ, бундай ҳолатда қандай йўл 
тутиш тўғри бўлишини билиш қийин, чунки ота­онадан бирининг розилиги олинганли­
ги ўсмирни ишга олишда қонунчиликда белгиланган расмий талабларга риоя қилинган 
бўлади. Аммо, ота­оналардан бирининг ёки иккаласининг ҳам розилигидан ташқари, 
ижтимоий соҳа ходимларининг ёки маҳалла комиссиясининг ҳам иштироки зарур.
13 Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси: 1992 й. 9­сон 344­м.; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажли­
сининг Ахборотномаси: 2002 й. 1­сон 20­м.;

---

44 • Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш
Бу ўринда Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция ва Ўзбекистон Республикасининг 
Оила кодекси, яъни айнан 4, 7, 9, 10, 21­моддаларининг 3­банди, шунингдек, ушбу ко­
декснинг бола оилада унинг манфаатларига тааллуқли ҳар қандай масалани ҳал этишда 
ўз фикрини билдиришга ҳақли экани ҳамда ишни судда ёки маъмурий кўриб чиқишда 
унинг фикрини билиш зарурлиги қайд этилган 68­моддасига таянган маъқул.
Бунинг устига, Ўзбекистон ССРнинг никоҳ ва оила тўғрисидаги кодексида 10 ёшгача 
чеклов белгиланган бўлса, Ўзбекистон Республикасининг ҳозирги Оила кодекси ушбу 
масалада анча такомиллашган, чунки унда ёшга оид чекловлар кўрсатилмаган. Бундан 
ташқари, ота ёки она оилада фақат номигагина ҳисобда турса, қонун чиқарувчи эса во­
яга етмаган болани ишга жойлаштириш тўғрисидаги қоидани ота­онасининг розилиги 
билан ўзгартириши керак бўлса, бундай бола вояга етмагунича ёки яшириниб юрган 
отаси топилмагунча, ишга жойлаша олмайди.