Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги Тошкент фармацевтика институти Педагогик технологиялар ва педагогик

Диксия. Талаффузнинг аниқлиги, равшанлиги. Диксия бу ҳар бир 
сўз, жумлани аниқ талаффуз этишдир. Талаффузнинг аниқлиги нутқ 
аппаратининг софлиги, яъни созланганлигига боғлиқ. Нутқ ҳосил қилишда 
тил, лаб, юмшоқ танглай, кичик тил, пастки жағ фаол қатнашади. Шунинг 
учун уларни машқ қилдириш даркор. Бунинг учун махсус артикуласион 
гимнастикалардан фойдаланиш мумкин. Бундай машқлар нутқ аппаратини 
созлайди, ҳар бир товушни тўғри талаффуз қилишга ўргатади. Масалан, 
тилнинг чучуклигини машқ орқали тузатиш мумкин. Бунинг учун тил юқори 
танглай остига қаттиқ босилади. Гугурт чўпи билан талаффуз қилиш орқали 
ҳам бундай натижага эришса бўлади.
Нутқ, талаффуз, диксияни пантомимик ва мимик ҳаракатлар билан 
уйғунлаштириш 
Нутқнинг чўзиқлиги, давомийлиги алоҳида сўзларнинг талаффузи, 
унинг ритмик тезлигини ташкил этади. Унинг тезлиги педагогнинг 
индивидуал хусусиятларига боғлиқ бўлади. Тажрибалар шуни кўрсатадики, 
V-XI синфларда 1 минутда 60 сўз, X синфларда 75 сўз баѐн қилинганда 
талабаларнинг яхши ўзлаштиришга эришиши аниқланган. 
Ўқув материалларининг мураккаб қисми, бўлимларини аста-секинлик 
билан , қолганларини эса ритмик тезлик билан уйғунликда тушунтирилиши 
лозим. Талаба қанчалик ҳаяжонланса, педагог шунча секин ва хотиржам 
вазиятда гапириши катта самара беради. Нутқ жозибадорлиги ва бойлигини 
ошириш учун махсус машқлардан фойдаланиш тавсия қилинади. Булар: 
нафас олишни ташкил қилиш, талаффузни ўрганиш, нутқ суръатини 
бошқариш, овоз боғланишларини мустаҳкамлаш ва бошқалардир. Педагог 
нутқи тиниқ, мазмунли, жарангли, аниқ, талабалар диққатини ўзига 
тортадиган, фикрлашга даъват этувчи, талабани тўлқинлантирувчи, унинг 

---

126 
уйқусини келтирмайдиган бўлиши лозим. 
Агар нутқ тезлигига ритм дейилса, унинг чўзиқ ѐки қисқалик жиҳатдан 
муайян ўлчовга эгалигига вазн дейилади. Масалан, шеърий асарларнинг 
вазни: аруз, бармоқ, оқ шеър кабилар. 
Педагог ўз нутқини, талаффуз ва диксияни пантомимик , мимик 
ҳаракатлар билан уйғунлаштира олса ва шунинг билан бирга чуқур касбий 
билимлар заҳирасига эга бўлса, бундай педагогни моҳир уста, устоз педагог 
деб аташ мумкин. 
4.Овоз бузилишлари 4 сабабга кўра содир бўлиши аниқланган: 
1.Ҳар кунги овоз зўриқиши 
2.Овоз аппаратининг заифлиги 
3.Гигиена қоидаларини билмаслик 
4.Овоз аппаратининг туғма заифлиги. 
Овоз аппаратининг зўриқиши натижасида овознинг бузилиши 
педагоглар орасида 50% ни ташкил этади – бу баланд овоз билан 
гапиришнинг оқибатидир. Педагогнинг овозини эҳтиѐт қилиши ҳақида Абу