Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

pirohanidin, andin,bandadin, vafodin

 kabi so‗zlar g‗azal 

ohangini yanada mo‗jaz chiqishini ta‘minlagan. 

Darhaqiqat,―Alisher  Navoiy  haqiqiy  insoniy  munosabatni  sodda  va  jo‗shqin 

tasvirlab yozgan she`rlari bilan jahon she`riyatini ancha boyitgan‖ [4, 94]. ―Alisher 

Navoiy  dunyo  tafakkuri  tarixida  o‗zining  abadiyatga  daxldor  asarlari  va  benazir 

dahosi bilan turkiy xalqlarning  ma`naviy siymosini yarata olgan hamda asarlarida 

tarannum  etgan  ezgu  g‗oyalari  bugungi  kungacha  o‗z  ahamiyatini  yo‗qotmay 

kelayotgan  so‗z  san`atkoridir‖  [2,  3].  Shuningdek,  ijodkor  so‗z  san`atkori 

bo‗libgina  qolmay,  qofiya  ilmi  bo‗yicha  ham  yetuk  salohiyatga  ega  olim  ham 

hisoblanadi. E`tiborli jihati shundaki, ijodkor badiiy mahorati qofiyani turlantirish 

bilan  birgalikda  tasvir  mazmundorligini  ham  betakror  tashbehlarda  berishga 

intiladi: 

Jonim andoq to„ldi jonondinki, bo„lmas fahmkim, 

Jon erur jonon emas, yo jon emas, jonon erur. 

Lirik  qahramon  ma‘shuqaga  shu  qadar  mastona  va  telbalarcha  oshiq 

bo‗lganki,  uning  o‗y-orzusi  bilan  o‗shal  mashuqaning  joni  oshiq  jonining  o‗ziga 

aylangandek  go‗yo.  Ammo  bu  jon  bo‗lib  jonon  emas  yohud  jonon  bo‗lib  jon 

emasligini lirik qahramon farqlab fahmiga etolmayotgandek ekan go‗yo. ―Sajjojiy 

―jon‖ning tasavvufiy ma`nolarini bunday bayon etadi: 

 1) insonning ruhi  

 2) nafasi rahmoniy, ya`ni ilohiy nafas; 

 3) Haqning tajalliyoti. Shu uch  ma`no Navoiy qo‗llagan ―jon‖  so‗ziga etarli 

ta‘rifdir‖ [ 1, 75]. 

Xulosa qilib aytadigan bo‗lsak, Alisher Navoiy  g‗azaliyotida xushohanglikni 

ta‘minlash  bilan  birgalikda  teranlik,  ko‗pma`nolilik,  ta`sirchanlik  va 

mazmundorlikni  oshirishga  xizmat  qiladigan  qofiya  tizimi,  uning  qo‗llanilishi 

o‗ziga  xos  tarzda  o‗quvchini  maftun  qiladi,  shu  bilan  birgalikda,  shoir  badiiy 

nafosatining  takrorlanmas  qirralaridan  bahramand  etadi.  Qofiya  ilmidagi 

qo‗shqofiya va ichki qofiya kabi yangidan yangi mahorat chizgilari bilan she`riyat 

qudratining yuksak jabhalaridan kishini voqif etadi. 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.

 

Jumaxo‗ja N. Navoiy g‗azaliyoti talqinlari. – T.: O‗zbekiston, 2018.  

---

514 

 

2.

 

Sirojiddinov  Sh.,Yusupova  D.,  Davlatov  O.  Navoiyshunoslik.  –  T.: 

Tamaddun, 2018.  

3.

 

Ishoqov Yo. Navoiy poetikasi. – T.: Fan, 1983.  

4.

 

Komilov N. Ma`nolar olamiga safar. – T.: Tamaddun, 2012. 

5.

 

Olimov M. Risolayi aruz. – T.: Yozuvchi, 2002.  

6.

 

Hojiahmedov A. Navoiy aruzi nafosati. – T.: Fan, 2006.  

7.

 

Hasanov S. Navoiyning 7 tuhfasi, – T.: Adabiyot va san`at, 1991.  

8.

 

 Asallayev  A.,  Rahmonov  V.,  Musurmonqulov  F.  Badiiy  san`atlar.  –  T.: 

Tafakkur, 2015.  

9.

 

 Xoksor M. R. Alisher Navoiy asarlari lug‗ati. Muntaxab ul-lug‗ot. Zubd ul-

lug‗ot. – T.: Akademnashr, 2017.  

10.

 

 Rustamov A. Navoiyning badiiy mahorati. – T.: Adabiyot va san`at, 1979.  

11.

 

 Hojiahmedov  A.  She`riy  san`atlar  va  mumtoz  qofiya.  –  T.:  Sharq,  –  T.: 

1998.