‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Dunyoqarash  deb,  shaxsning  tabiatga,  jamiyatga,  o‘zining 

ijtimoiy muhitdagi o‘miga,  o‘z-o‘ziga, turli voqeliklarga munosa- 

batini belgilab  beradigan  qarashlari,  e ’tiqodi, hayotiy tajribasi va 

faoliyat tamoyillarining tizimidir.

Dunyoqarash  kishilarda  olam  haqida yaxlit umumlashtirilgan 

bilimlar,  gcoyalar  turkumini  hosil  qiladigan,  ularni  muayyan 

ijtimoiy  guruhlar,  sinflar, ommaviy harakatlar,  davlatlar maqsadi- 

dan  kelib  chiqib  baholaydigan  va  shunga  qarab  hayotdagi  o‘z- 

o‘zini, amaliy faoliyat yo‘nalishlarini, maqsadlarini aniqlab olishga 

imkoniyat beradigan ko‘p qirrali va sermazmun tushunchadir.

Dunyoqaraslming ikkita darajasi mavjuddir.

birinchisi,  kishilaming  kundalik  hayotiy  amaliy  tajribasi 

hamda  kasbiy  faoliyati  asosida  to‘plangan  bilimlar,  tasavvurlar, 

qarashlar tashkil qilsa,

ikkinchisini  ilm-fan  tufayli  to‘plangan  nazariy  bilimlar, 

g‘oyalar  yig‘indisi  tashkil  etadi.  Ularning  ikkalasi  bir-biri  bilan 

uzviy bog‘langan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi.

Dunyoqarash  ijtimoiy  borliqning  inikosidir.  Unda  ijtimoiy 

turmush aks etadi va u ijtimoiy tuzumga bog‘liq bo‘ladi.

Dunyoqarashning  doimo  o‘zgarib,  rivojlanib  turishi  uning 

tarixiy  turlarining  almashuvida  yaqqol  namoyon  bo‘ladi. 

Dunyoqarash quyidagi turlarga ajratiladi:

1) mifologik dunyoqarash;

2) diniy dunyoqarash;

3) falsafiy dunyoqarash;

4) ijtimoiy-siyosiy dunyoqarash;

5) estetik dunyoqarash;

6) ilmiy dunyoqarash;

7) hayotiy tajriba.

Mifologik  dunyoqarash  -   ibtidoiy jamoa  tuzumida  borliqni 

obrazli  qabui  qilish  asosida  shakllangan  tasavvurlar  majmuasini 

ifodalovchi  dunyoqarash.  “Mifologiya”  tushunchasining  o‘zi 

(yunonchadan “mythos” -  afsona, rivoyat,  “logos” -  fan, ta’limot) 

“biror xalqqa tegishli afsonalar” ma’nosini anglatadi.

Diniy  dunyoqarash mifologiya  (afsona)  negizida  shakllangan 

va rivojlangan, voqelikning kelib  chiqishi,  rivojlanishi,  istiqbolini 

hayoliy  obrazlar,  tasavvurlar  va  tushmchalarda  aks  ettiruvchi

262

---

dunyoqarashdir.  Diniy dunyoqarashning  xalq  ongiga  singib,  qal- 

bida chuqur ildiz otib ketishining boisi shundan iboratki, ular oddiy 

kishilaming ruhiyatiga moslab, ulaming hissiyoti, tafakkuriga ta’ sir 

etadigan  va  ko‘p  vaqtgacha  esda  saqlanib  qoladigan  yorqin 

obrazlar, afsona va rivoyatlar shaklida izhor qilinishidadir.

Falsafiy  -  tabiiy va ijtimoiy borliqni nazariy qabul qilishga, 

shaxsning  borliqqa  nisbatan  falsafiy  munosabatiga  asoslangan 

dunyoqarash.  “Falsafa” tushunchasining o‘zi (qadimgi grek tilidan 

tarjima  qilinganda  “fal”  -   muhabbat,  intilish,  ishtiyoq,  “sofa”  -  

donishmandlik,  so‘zma-so‘z  tarjima  qilinganda  esa  “falsofa”) 

“donishmandlikka  intilaman”  ma’nosini  anglatadi.  Mifologik va 

diniy dunyoqarash hissiy a’zolarimiz orqali erishilgan ma’lumotlar 

asosida shakllansa, falsafiy dunyoqarash hissiy va aqliy a’zolarimiz 

tufayli ilm-fan yordamida to‘plagan bilimlar yig'indisidir. Falsafiy 

dunyoqarash 

kishilarga 

tabiat, 

jamiyat, 

inson 

tafakkuri 

rivojlanishining  umumiy  qonuniyatlari  haqida  ma’lumot  beradi. 

Shu bilan birga u insonni qurshab turgan olamni, dunyoni va uning 

taraqqiyot  qonunlarini  bilish  mumkinligini,  bilish  esa  murakkab, 

ziddiyatli jarayondan iboratligini tasdiqlaydi.