‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

salohiyatini

  aniqlash,  loyihalashtirish  ishlarini  tashkil  etish  hamda 

yangi bilimlarni o‘zlashtirishga kirishish oldidan uyushtiriladi.

Yakuniy  suhbat  o‘quvchilar  tomonidan  egallangan bilimlarni 

umumlashtirish va tizimlashtirish maqsadida amalga oshiriladi.

Katexizism (qisqa bayonli) suhbat -  о‘quvchiiarning boshlan- 

g‘ich  bilim  darajasi  hamda  ulaming  yangi  o‘quv  metodikasini 

o‘zlashtirishga  tayyorgarligini  aniqlash  uchun  tajiibali  o‘qituv- 

chilar  tomonidan  dars  awalida  yohud  o‘rganilgan  materialni 

mustahkamlash uchun dars so‘nggida qo‘llaniIadi.

Evristik  suhbat yangi  bilimlarni  muammoli  tarzda  egallashga 

yo‘naltiriladi.  Bunda  savollar  shunday  ketma-ketlikda  berilishi 

zarurki, natijada ularga «ha» yoki «yo‘q» tarzidagi javoblami oUsh 

emas, aksincha, o‘quvchilami mustaqil fikrlash, ularda faollikning 

yuzaga keiishini ta’minlash, ularni tahlil qilishga undash, dalillami 

ilgari surishga erishish imkoniyati yaratilsin.

Demak,  evristik  suhbat  jarayonida  o‘quvchilar  bilimlarni 

o‘zlarmmg  tirishqoqliklari  va -mustaqil  fikr  yuritish  layoqatiga 

egaliklari bois o‘zlashtira olsinlar.

154

---

Tushuntirish  o‘quv  materiali  mazmunini  isbot,  tahlil,  umum- 

lashma,  taqqoslash  asosida  bayon  qilishdir.  Bu  metod  hikoyaga 

nisbatan  birmuncha  keng  qoilaniladi.  Undan  odatda,  nazariy 

materiallar  hamda  murakkab  masalalami  o‘rganishda  foydalani- 

ladi.  Tushuntirish jarayonida  o‘quv  materialining  bir  qadar qiyin 

unsurlari  ko‘zga  tashlanadi  va  shu  asosda  materialning  mohiyati 

ochib beriladi. Tushuntirish samarasi ko‘p hollarda o‘qituvchining 

ko‘rgazmali vositalardan oqilona foydalanishiga bogiiq boiadi.

Ma’ruza  -   yirik  hajmdagi  o‘quv  materialini  og‘zaki  bayon 

qilish metodi sanalib, uning o ‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan 

iborat:  qat’iy  mantiqiy ketma-ketlik,  uzatilayotgan axborotlaming 

ko‘p!igi,  bilimlar  bayonining  tizimliligi.  Maktab  ma’ruzasi 

mazmunini  murakab  tizimlar,  hodisalar,  obyektlar,  jarayonlar, 

ulaming sababli-oqibatli bog‘lanishlari,  qonun va qoidalar tashkil 

etadi.  Shu  bois  ma’ruza  maktab  sharoitida  yuqori  sinfiardagina 

qoilaniladi. Chuuki u butun dars jarayonini qajnrab olishi mumkin. 

Ma’ruza  metodi  tushuntirish  va  suhbatning  asta-sekin  kengayib 

borishidan  vujudga  keladi  va  bir  vaqtda  o‘quvchilami  qisqacha 

yozib olish (konspektlash)ga o'rgata boradi.

Maktab  ma’ruzasining  samaradorligini  ta’minlash  shartlari’ 

quyidagilardan iborat:

-  o‘qituvchi  tomonidan  eng  maqbul  ma’ruza  rejasining 

tuzilishi;

-  rejadan  o‘quvchilami  xabardor  etish,  ulami  ma’ruza 

mavzusining maqsadi va vazifalari bilan tanishtirish;

-  rejada  aks  etgan  barcha  bandlaming  mantiqiylik  va ketma- 

ketlikda bayon etilishi;

-  rejaning  har bir  bandi  yoritilgach,  ular  yuzasidan  qisqacha 

uxnumlashma asosida xulosalanishi;

-  ma’ruzaning bir qismidan ikkinchisiga o‘tishda ular o‘rtasi- 

dagi mantiqiy aloqalaming o‘matilishini ta’minlash;

-  bayon  qilishning  muammoli  va  emotsional  xususiyat  kasb 

etishi;

1 Подласый И.П. Педагогика. Новый курс.  Кн.  1. -  Москва, Владос, 2002.  - с. 491.

155

---

-  jonli til, o‘z vaqtida misollar, aniq dalillar va qiyoslashlardan 

foydalanish;

-  auditoriya,  muloqot  jarayoni,  shuningdek,  o‘quvchilaming 

aqliy faoliyatlarini mohirlik bilan boshqarish;

-  ma’ruzaning  muhim  jihatlarini  turli  tomondan  ochib 

berilishi;

-  ma’ruzaning  asosiy  qismlarini  o‘quvchilar tomonidan  qayd 

etib  (yozib)  borilishiga  imkon  beradigan  holatda  bayon  qilinish 

tezligi;

-  zarur (yozib olinadigan) o‘rinlami oldindan ajratib qo‘yish;

-  o‘rganilayotgan holatlarni yozib olish asosida, qabul qilish va 

ulaming  mohiyatini  aniqlashtirish  maqsadida  ko‘rgazmalar 

(namoyish, illyustratsiya, videofilm va boshqalar)dan foydalanish;

-  alohida  holatlarni  chuqur  muhokama  qilishda  ma’ruzani 

seminar, amaliy mashg'ulotlar bilan uyg‘unlashtirish.

Ta’lim  sifati  va  samaradorligini  ta’minlashda  ko‘rgazmali 

metodlar ham alohida ahamiyatga ega.