‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

2 .0 ‘qitish metodlarining tasnifi

Pedagogikada o‘qitish metodlarini tasniflashga yagona yonda- 

shuv  mavjud  emas.  Hozirgi  didaktikada  o‘qitish  metodlarini 

bilimlar manbai  bo‘yicha  (S.O.  Lordkipanidze,  Y.Y. 

Golant),

  di­

daktik maqsadlar bo‘yicha (B.P. Yesip), bilish faoliyatining saviya- 

si bo‘yicha  (I.Y.  Lemer,  M.N.  Skatkin,  M.I.  Maxmutov) farqlash 

eng ko‘p tarqalgan.

Metodlaming  binar  shakllari,  ularni  uch  o‘lchovli  va  hatto, 

keng  qamrovli  farqlash  ham  uchraydi.  Ana  shu  tasmflaming har 

birida afzalliklar va kamchiliklar mavjud bo‘lib, ular adabiyotlarda 

yetarlicha tahlil qilingan.

0 ‘qitish metodlarini bilish manbalari bo'yicha tasniflash ancha 

oddiy  bo‘lib,  ular  maktab  amaliyotida  keng  tarqalgan.  Bu  belgi 

bo‘yicha metodlar quyidagi uch guruhga bo‘linadi:

1 

.Og‘zaki metodlar (bilimlami so‘z bilan bayon qilish, suhbat, 

darslik,  ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).

2. Ko‘rsatmali metodlar (rasmlar, namoyishlar, kuzatishlar).

3. Amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriyadagi amaliy ishlar). 

Bular  ma’lum  darajada  shartlidir,  chunki  mazkur  metodlaming 

hammasi o‘zaro chambarchas bog‘liq bo‘lib, ularni doim ham aniq 

chegaralab bo‘lmaydi.

Har  bir  o‘qitish  metodining  o‘z  vazifasi  bor.  Adabiyotlarda 

o‘qitish metodlarining rag‘ batlantiruvchi (motivlashgan), ta’limiy, 

tarbiyaviy  va  kamol  toptiruvchi  umumpedagogik  vazifalari 

ifodalangan.

149

---

0 ‘qituvchi darsga tayyorlanishda va uning uchun eng muvofiq 

metodlarini  tanlashda  ana  shu  metod laming  bajarilishi  mum- 

kiniigmi  va  ulaming  strukturasini  hisobga  olib,  shu  asosda 

rag‘batlantirish,  taxbiyaviy  va  kamol  toptirish  vazifalarini 

kuchaytiruvchi murabbiydir.

Tasniflash ta’limning nazariy asoslarini ko‘rishga yordam beradi, 

pedagogik  fikmi  chuqurlashtiradi va  shunga ko'ra  ijod uchun  asos 

boiadi.  0 ‘qitish  metodlarini  tasniflash  o‘qituvchilar  faoliyati 

o‘rtasida taqsimlanadi. Birinchi guruhga o‘qitish usullari va ikkinchi 

guruhga  esa  o‘qish  usullari  kiradi.  Quyida  o‘qitish  metodlarining 

taniqli olimlar tavsiya etgan tasniflarini ко‘rib chiqamiz.

Xorazmiy,  Beruniy,  Yusuf Xos  Hojib,  Ibn  Sino,  Burhoniddin 

Zamudjiylarning  metodlari  tasniflarida  asosan  mantiqiy bilish  fao- 

liyatmi kuchaytirish nazarda tutilgan boiib, ular ko‘nikma va mala- 

kalarai shakllantirish hamda mustahkamlash, ko'rsatmalilik nazariya 

bilan amaliyotni o‘zaro bogiash, izlanish metodlaridan iboratdir.

I.Y. Lemer va M.N. Skatkin o‘qitish metodlarini quyidagilarga 

ajratadilar:

-   tushuntirish rasmlar metodi;

-   reproduktiv metod;

-   muammoli bayon qilish metodi;

-   qisman izlanish metodi;

-   tadqiqot metodi.

M.A.Danilov  va  B.P.Yesipning  tasnifi  m aium   turdagi  dars- 

larda  qo‘yiladigan vazifalarga bog‘liqdir.

1. 

Bilimlami  bayon  qilishda:  hikoya,  tushuntirish,  ma’mza, 

suhbatlar,  ko‘rsatmali qo‘llanmalami namoyish etish.

2 . 0 ‘quvchilarda  ko‘nikma  va  malakalami  shakllantirish: 

mashqlami shakllantirish va amaliy ishlar.

3. 

Bilim, ko‘nikma va malakalami tekshirish, joriy kuzatishlar. 

og‘zaki so‘rash, yozma va amaliy 

nazorat

 ishlari.

S.I.Perovskiy va Y.Y. Golant tasnifi: faol va passiv metodlarga 

boiish:

-   agar  o‘quvchilar  mustaqil  ishlasa,  faol  metodlar  (labo- 

ratoriya metodi, kitob  bilan ishlash);

150

---

-   agar o'quvchilar faqat tingla.^ va eshitsa, passiv metodlar (hi­

koya, ma’ruza, tushuntirish, namoyish qilish metodi, ekskursiya).

Bunday  tasniflash  ma’qul  emas,  chunki  u  o‘quvchilarning 

ongliligi va faolligi prinsipini buzadi.

Y.K.  Babanskiyning  tasnifi  bo‘yicha