‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

3 .0 ‘qitish metodlarining mohiyati va mazmuni

Qayd etib o‘tilganidek, ta’lim metodlari tizimida og‘zaki bayon 

qilish metodlari muhim o‘rin tutadi.

Og‘zaki  bayon qilish  metodlarining turlari.

152

---

Og‘zaki  mashqlardan  ta’lim  jarayonida  keng  foydalaniladi. 

Ular  o‘quvchilarning  umumiy  madaniyati,  mantiqiy  fikrlashi 

hamda  bilish  qobiliyatini  rivojlantirish  bilan  bog‘liqdir. 

Shuningdek,  og'zaki  mashqlaming  nutq  boyligini  oshirish  va 

xorijiy tillami o‘rganishdagi ahamiyati beqiyos,

Hikova — o‘qituvchi  tomonidan mavzuga  oid  dalil,  hodisa va 

voqealaming  yaxlit  yoki  qismlarga  boiib,  tasviriy  vositalar 

yordamida  obrazli  tasvirlash  y o ii  bilan  ixcham,  qisqa  va  izchil 

bayon qilinishi.  Metodning  samarasi ko‘p jihatdan o‘qituvchining 

nuqt mahorati, so'zlami o‘z o‘mida, ifodali bayon qilishi, shuning­

dek,  o‘quvchilaming  yoshi,  rivojlanish  darajasini  inobatga  olgan 

holda yondashuviga  bogiiq.  Shu bois hikoya mazmuni  o‘quvchi- 

laming mavjud bilimlariga tayanishi, ulami kengaytirishga xizmat 

qilishi  zarur.  Hikoyaning  axborotlar  bilan  boyitilishi  maqsadga 

muvofiqdir.

Hikoya qilinayotgan materialni samaralash maxsus reja asosida 

amalga oshiriladi.  0 ‘qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq 

belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg‘u berishga 

e’tibomi  qaratadi.  Hikoya  qisqa  (5-10  daqiqa),  shu  bilan  birga 

o‘quvchilarda  his-hayajon  va  mavzuga  nisbatan  qiziqishni 

uyg‘otishi  kerak.  Bu  holat  hikoyani  boshqa  ta’lim  metodlari 

(xususan,  namoyish  yoki  muanunoli  bayon  etish  va  hokazolar) 

bilan birga solishtirganda ro‘y berishi mumkin.

Suhbat -  savol va javob shaklidagi dialogik ta’lim metodi bo‘- 

lib, u fanga qadimdan ma’lum, xatto undan o‘z faoliyatida Suqrot 

ham  mohirona  foydalangan.  Suhbat  ta’lim  jarayonida  ko‘p 

funksiyalar  (aqliy  fikrlash,  hozirjavoblik,  muloqot  madaniyati  va 

boshqa  sifatlami  shakllantiradi)  bajaradi,  ammo  asosiysi  o‘quv- 

chida  faollikni  yuzaga  keltiradi.  Suhbat  o‘qituvchi  fikriga  mos 

harakat  qilish,  natijada  yangi  bilimlami  bosqichma-bosqich 

egallashga imkon beradi.

Suhbat  -   faoliyatni  endigina  boshlagan  o‘qituvchi  uchun 

murakkab taiim  metodi hisoblanadi, binobarin, savollami tayyor- 

lash, ulaming ketma-ketligini ta’minlash ko‘p vaqt talab etadi, uni 

tashkil etishda esa barcha o‘quvchilaming diqqatini jalb etish talab 

qilinadi.  0 ‘qituvchi  oddiy  savollar  berishi,  o‘quvchilarga  ular

153

---

yuzasidan  batafsil  o£ylash  uchun  vaqt  ajratishi,  o‘quvchilammg 

javoblarini  esa  diqqat  bilan  tinglashi,  zarur  o‘rmlarda  ularni 

sharhlashi  lozirr .  Shu bois  suhbatda bilish deduktiv yoki induktiv 

yo‘l  bilan  amalga  oshadi.  Deduktiv  suhbat  o‘quvchilarga  oldindan 

ma’ium bo‘lgm qoidalar, tushunchalar, hodisalar, jarayonlar asosida 

tashkil  etilib,  o‘quvchilar  tahlil  yordamida  xususiy  xulosalarga 

keladilar.  Suhbatning induktiv  shaklida alohida dalillar,  tushuncha- 

laming tahlil asosida umumiy xulosaga kelinadi.

Suhbat ko‘proq o‘quvchilami yangi bilimlar bilan tanishtirish, 

biliinlarni tizimlashtirish va mustahkamlash, nazoratni tashkil etish 

hamda  o‘zlashtirilgan  bilimlarni  tashxislashda  ijobiy  natijalami 

beradi. Suhbat turli ko‘rinishlarda, ya’ni, kirish, yakuniy, individual 

va guruhli suhbat tarzida tashkil etiladi.

Kirish  suhbati  o'quv  ishlarining  boshida  tashkil  etiladi.  Uni 

tashkil etishdan ko'zlangan maqsad ha! etilishi zarur bo‘lgan ishlar 

motiiyatinmg o‘quvchilar tomonidan anglab yetilganligini tekshirib 

ko‘rishdan  iborat.  Bunday  suhbatlar  о‘quvchiiarning  o‘quv