Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

BAKTERIYA VA ZAMBURUG’LAR – BIOZARARLASH

MANBALARI
Materiallarni biozararlanish va bioparchalanishdan himoya qilishni oprganishdagi keskin burilish bu jarayonda mikroorganizmlarning roli aniqlangandan sopng oprin oldi. Mikroorganizmlar tahsirida yog’ochlar zararlanishini oprganish XIX asrda boshlangan boplsa, qog’oz, kitob va hujjatlar zararlanishi XX asrning boshlarida, sanoatda qopllaniladigan materiallarning zamburug’lar bilan zararlanishi XX asrning oprtalarida tadqiq qilina boshlandi. Mahlumotlarga kopra 2-chi jahon urushi yillarida tropik mintaqalarda har xil mamlakatlar armiyalarining kopp aslaha-anjomlari mikroorganizmlar tahsirida yopqotilgan. SHu sababdan, masalan Yangi Gvineyada Avstraliya armiyasining brezent, chodir, kiyim, oyoq kiyim, rezinadan tayyorlangan buyumlar, elektr asbob-uskunalar, radiostantsiyalar va b. butunlay yaroqsiz holga kelgan.

Mo’tadil iqlimda zamburug’lar sanoat materiallarini ishlab chiqarish davrida yuqori namlik va harorat boplishi talab qilinganda, materiallarni qopllash, saqlash va tashish davridagi qoidalarga rioya qilmaslik natijasida zararlaydi. Tropik va subtropik iqlimda zamburug’lar tez rivojlanadi, demak ular keltiradigan zarar ham juda katta bopladi.

Materiallarga mikroorganizmlardan zamburug’lar eng katta zarar yetkazishi isbotlangan. Ular barcha tabiiy, kopp sintetik materiallarni va hatto poplat va temir-betondan tayyorlangan murakkab inshootlarni, barcha yonilg’i turlari, lak, bopyoq, madaniyat va sanhat yodgorliklari va obidalarini, boshqa ko’plab jihoz va buyumlarni zararlaydi. Zamburug’lar bilan materiallarning zararlanishi ularning tuzilishi bilan bog’liq. Birinchi navbatda ichida zamburug’lar uchun ozuqa boplib hizmat qiladigan moddalar (tabiiy tolalardan tashkil topgan topqimalar, yog’och, oqsilli yelimlar, karbonvorodlar) mavjud boplgan materiallar zararlanadi. Zamburug’lar bu materiallarni karbon va energiya manbasi sifatida qopllaydi va yaroqsiz holga keltiradi.

SHu bilan birga, tarkibida biror ozuqa moddalari boplmagan materiallar (masalan, metall va nometall buyumlar, optik jihozlar) ham zararlanadi. Yaqqol micol –durbin shishasi ustida mitseliy opsishi; bu jihozni darhol yaroqsiz holga keltiradi. Bunday hollarda materiallar zararlanishining sabablari: 1) ular havodan tushadigan chang va zamburug’ sporalari bilan ifloslanishi; 2) materiallarning bir-biri bilan kontaktda boplishi, masalan, zamburug’ bilan oldin jihoz g’ilofi zararlanishi va keyin shishaga optishi va h. boplishi mumkin.

SHisha ustidagi mog’orni tozalanib ketilgandan sopng ham uning sirtida mitseliyning botiq “rasmi” (izi) qoladi; bu zamburug’ metabolitlari (asosan organik kislotalari) tahsirida shisha yemirilishi natijasidir.