Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

5-rasm. biozararlanish vaziyati – mozaik xarakterdagi koprinishi.

(po V.D.Ilgpicheva, 1987 )

Ohirgilari organizmga, bir xil xollarda biotsenozlar, boshqalarida esa repelentlar faol tahsir koprsatib ularni halokatga olib kelishi mumkin. Vositalar biozrarlanish tahsiri mexanizmini topsib qopyadilar, yahni organizm va obhekt orasidagi opzaro tahsirni chegaralaydi,yoki obhektni umuman izolyatsiyalaydi. (alohida ajratib qopyadi), shunga kopra biozararlanish samaradorligini oldini oladi. Asosiy komponentlarning opzaro munosabatlariga va, demak biozrarlanish jarayoniga, tahsir etuvchi faktorlar ikkita katta kategoriyalarga boplinadi. Birinchisiga ekologo-geografik va populyatsion-biotsenotik, ikkinchisiga-ijtimoiy-ihtisodiy faktor kiritiladi. Ekologo-geografik va populyatsion-biotsenotik faktorlar koppincha –biozrarlanish manbaiga- organizmlariga kamroq darajada va qisman himoya vositalarga (hammalari emas) va faqat bilvosita (chetdan) va bavosita ifodalangan holda biozrarlanish tahsiri obhektlariga, masalan, ularni xususiyatlarini aniqlagan holda iqlim sharoitlariga bog’liq holda tayyorlash. Ijtimoiy-iqtisodiy faktorlarning tahsiri asosan kontruktsiyasini tuzish va ishlab chiqarishda na faqat inson foydalanish qulayligi, balki biozrarlanish tahsiridan himoyalanganligi ham aniqlvnishi maqsadga muvofiqdir. Faktorlarning bu kategoriyasi organizmlarga, ularni sonini kamaytirish, hattoki bartaraf qilish yopli bilan yahni radikal usuli bilan, tahsir koprsatish mumkin. Garchand bu tahsirlar ahamiyatli boplsa ham, biozrarlanish jarayoniga ular opzini tahsirini boshidan ohirigacha inson yordamida vujudga kelgan va shuning uchun uning nazorati ostida boplgan va ijtimoiy-ixtisodiy faktorlarga bog’liq obhektga berib bavosita ifodalangan holda va bilvosita tahsir etadilar.