Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил ва йўллар институти

III. Ўқувчининг ўқиш натижалари. 
Машғулот охирига келиб, ўқувчи қуйидаги малака ва кўникмаларга эга 
бўлади: 
1. Совитиш ва мойлаш тизимиларини тузилишини айтиб бера олади. 
2. Совитиш ва мойлаш тизими носозликларини билиб олиди. 
3. Совитиш ва мойлаш тизимини диагностикалай олади. 
4.Нексия автомобили двигатели стендида совитиш тизими суюқлигининг 
ҳароратини ўлчай олади. 
5.Совитиш ва мойлаш тизимидаги носозликларни бартараф эта олади. 
6. Двигател стендини ишлатиб, иш жараёнида техника хавфсизлигига риоя 
қилади. 
IV. Ўқув модулида ўқитувчиси томонидан ўқувчиларга 
бериладиган умумий маълумотлар. 
1. Совитиш тизимининг вазифалар, уларни турлари ва носозликлари 
ҳақида маълумотлар: 
Двигателнинг энг қулай иссиқлик ҳолати совутиш тизими ёрдамида 
сақлаб турилади, бунда ортиқча иссиқлик деталлардан олиниб, ҳавога 

---

59 
тарқатилади. Агар иссиқлик деталлардан бевосита ҳаво ёрдамида олинса у 
ҳолда бундай сувутишни ҳаво билан совутиш дейилади, ҳавога иссиқлик 
узатувчи сифатида суюқлик ҳизмат қилса бундай совутиш усулига 
суюқлик билан совутиш дейилади [29, 35]. 
Совутиш тизимининг умумуй тузилиши ва жиҳозлари (2.3-расм). 
 
2.3-расм. Тико автомобилининг совитиш тизими. 
Совитиш тизимининг носозликларини қуйидаги ташқи 
аломатларидан билса бўлади:
-двигател узоқ муддатда, зўриқиб ишламаганда ҳам қизийди, агар 
таъминот ва ўт олдириш жиҳозлари нотўғри созланган бўлса, радиатор 
суюқлиги қайнаб кетади; 
-термостат клапани аста-секин очилса ёки мутлақо очиқ бўлса 
(двигател юргизилгандан кейин) аста-секин қизийди, борди-ю клапан кеч 
очилса, двигател тезроқ қизиб кетади; 
- тизимининг носозликлари зичликнинг бузилиши, яъни сув насоси 
сальнигидан, патрубка ва бошқа жойларидан суюқликнинг сизиб оқиши, 
тасма таранглигининг бўшашиб қолиши, унинг узилиши, термостат 

---

60 
қопқоғининг берк қадалиб ёки очиқлигича қолиши, насос паррагининг 
синиши, радиатор қопқоғининг жипс ёпилмаслиги, тармоқ деворларида 
суюқлик чўкинди (қуйқа)си ҳосил бўлиши ҳисобланади. 
Двигател совитиш тизимини диагностикалашда тизимни қизиш 
ҳолати ва зичлигини, тасманинг таранг тортилиши ва термостатнинг 
ишлаши текширилади. Двигател меъёрида ишлаганда совитиш тизими 
суюқлигининг ҳарорати 80-95

С чегарасида бўлиши керак, радиаторнинг 
юқори ва пастки қисмидаги суюқлик ҳароратининг фарқи 8-12

С 
оралиғида бўлади. Буни назорат қилиш двигателнинг совуқ ҳолатида 
бажарилади. Тизимнинг зичлиги, радиаторнинг устки суюқлик билан 
тўлмаган қисмига киритилаётган ҳаво (0,06 Мпа) босими билан 
текширилади

Термостат клапанининг, дастлабки очилиши пайтида 
суюқлик ҳарорати 65–70

С ва тўла очилишида 80–85

С бўлади. Носоз 
термостатни алмаштириш зарур.