Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик институти

МУҚАДДИМА.
(Қадимги шарқ халқлари адабиётининг
вужудга келиши ва такомилининг назарий масалалари)

1. 
   Адабиёт тарихи ва маънавий камолот
   

Адабиёт биринчи навбатда маънавият билан боғлиқ. Янги давр Европа адабиётшунослиги борган сари кўпроқ адабиётнинг шаклий жиҳатларини ўрганишга мойил бўлиб кетмоқда. Аслида оддий китобхон бадиий адабиётга икки хил муносабатда бўлади: баъзилар унга эрмак, бекорчи вақтни банд қилиш, ақлга дам бериш воситаси сифатида қараса, онгли фикр юритувчилар уни маънавий тарбия омили деб қарайдилар. Фақат ижод аҳли, адабиётшунос ва санъатшуносларгина (кенгроқ олиб қараганда - эстетика фани ва адабиёт назариясидан бохабар зиёлилар) унга эстетик завқ манбаи сифатида муносабатда бўладилар. Биз ушбу китобда адабиёт тарихига инсониятнинг маънавий камолотидан дарак берувчи восита сифатида ёндошиш йўлидан бордик.
Инсониятнинг маънавий камолоти унинг бутун тарихий тараққиёти давомида, даставвал қабила ва элатлар миқёсида, кейинроқ муайян минтақалар доирасида юз берган бўлса, охирги 150-200 йилга келиб ахборот оқимларининг ўзаро алмашуви тезлаша борган сари энди умумжаҳоний муаммога айланмоқда. Албатта, жаҳонда турли минтақалар аро ахборот алмашинуви ҳарқанча тезлашгани билан ҳарбир миллатнинг ўзига хос маънавий қиёфалари буткул йўқолиб кетаётгани йўқ, қайтага баъзан уларга онгли эътибор кучайиб бормоқда.
Ҳарбир халқнинг маънавий камолоти баъзан шиддат билан юксалиб борса, баъзан маълум даражада таназзулга юз тутиши, унда гоҳида асрлар кунларга, ва аксинча, кунлар асрларга тенг бўлиши мумкин. Маънавий такомил жараёнининг ўзига хослиги шундаки, агар тарих ҳодисалари, шахслар, воқеалар ўткинчи бўлса, моддий маданият унсурлари вақт ўтиши билан емирилса, маънавият юксалиб, бойиб, тобора кенгроқ кўлам ва теранроқ мазмун касб этиб бораверади. Миллатнинг аксарияти маънавий таназзулга юз тутган фожеий шароитларда ҳам миллий маънавият йўқолмайди, кўлам ва мазмунда ўзи етишган камолот босқичини йўқотмайди. Бунда миллий тил ва бадиий адабиётнинг алоҳида аҳамиятини доимо назарда тутмоқ керак.

2.