Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги тошкент дaвлaт иқтисодиёт университети

7-расм. Тарифнинг катта мамлакат иқтисодиѐтига таъсири 
Катта мамлакат мисолида даромад эффекти иккига ажралади: ички 
даромад эффекти ва савдо шарти эффекти. 
Ички даромад эффекти — бу даромаднинг ички истеъмолчилардан. 
Савдо шарти эффекти — бу даромаднинг хорижий ишлаб 
чиқарувчилардан давлат бюджети фойдасига қайта тақсимланиши. 
Импорт божи ички қарама-қаршиликка эга. Яъни ишлаб чиқарувчилар 
бир тарафдан халқаро рақобатдан қутилиш мақсадида бундан манфаатдор 
бўса, иккинчи томондан иш вақтидан ташқари пайтда истеъмолчи сифатида 
импорт тарифига қаршидирлар. Бу зиддият қисман тариф квотасини жорий 
қилиш орқали ҳал этилади. Тариф квотаси ўзгарувчан божхона божи 
кўриниши бўлиб, бож ставкаси миқдори импорт қилинадиган товар ҳажмига 
боғлиқ бўлади: маълум чегарадаги импортга пастроқ миқдордаги бож, бу 
чегарадан ошиб кетганда юқорироқ бож ўрнатилади. 
 

---

29 
5. Ўзбекистонда ташқи савдони давлат томонидан тартибга 
солишнинг ҳуқуқий асослари 
Ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш соҳасидаги 
муносабатларга, шунингдек, бундай фаолият билан бевосита боғлиқ бўлган 
муносабатларга нисбатан қўлланилади. Ташқи савдо фаолиятини давлат 
томонидан тартибга солишнинг ўзига хос хусусияти Ўзбекистон 
Республикасидан олиб чиқиб, Ўзбекистон Республикасига, шу жумладан, 
ҳарбий маҳсулотни этказиб бериш ёки сотиб олиш, ҳарбий маҳсулотларни 
ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқариш билан боғлиқ. 
Ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш Ўзбекистон 
Республикаси Конститутсиясига асосланади ва ушбу Фуқаролик қонунга, 
бошқа фуқаролик қонунларга ва Ўзбекистон Республикасининг бошқа 
норматив-ҳуқуқий 
ҳужжатларига, 
шунингдек, 
халқаро 
ҳуқуқнинг 
умумеътироф этилган тамойиллари ва нормаларига ва Ўзбекистон 
Республикасининг халқаро шартномаларига мувофиқ амалга оширилади.
3
Ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солишнинг асосий 
тамойиллари қуйидагилардир: 
- давлат томонидан ташқи савдо фаолияти иштирокчиларининг 
ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини, шунингдек, Ўзбекистон ишлаб 
чиқарувчилари ва товарлар ва хизматлар истеъмолчиларининг ҳуқуқлари ва 
қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш; 
- агар фуқаролик қонун билан бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, 
ташқи савдо фаолияти иштирокчиларининг тенглиги; 
- Ўзбекистон Республикаси божхона ҳудудининг бирлиги; 
- бошқа давлатга нисбатан ўзаро муносабат (давлатлар гуруҳлари) ; 
- Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномалари бўйича Ўзбекистон 
Республикаси мажбуриятларини бажарилишини таъминлаш ва ушбу 
3
Джумайев З.A. Макроиқтисодиёт. Ўқув қўлланма. Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаауйи. Т.: 2018 
.300 бе 

---

30 
шартномалардан келиб чиқадиган Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқларини 
амалга ошириш; 
- ташқи савдо фаолияти иштирокчилари учун оғирроқ бўлмаган ташқи 
савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш чора-тадбирларини 
танлаш ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш 
чораларини қўллаш мўлжалланаётган мақсадларга самарали эришишни 
таъминлаш учун зарурдир; 
- ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш чора-
тадбирларини ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва қўллашда ошкоралик; 
- ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш чора-
тадбирларини қўллашнинг асослилиги ва холислиги; 
- давлат ёки унинг органларининг ташқи савдо фаолиятига асоссиз 
аралашувини бартараф этиш ва ташқи савдо фаолияти иштирокчиларига ва 
Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётига зарар этказиш; 
- мамлакат мудофааси ва давлат хавфсизлигини таъминлаш; 
- давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларининг ноқонуний 
хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) суд ёки қонунда белгиланган тартибда 
шикоят қилиш ҳуқуқини, шунингдек ташқи савдо фаолиятини амалга ошириш 
учун ташқи савдо фаолияти иштирокчисининг ҳуқуқларини бузадиган 
Ўзбекистон Республикасининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатларига эътироз 
билдириш ҳуқуқини таъминлаш; 
- ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш тизимининг 
бирлиги; 
- Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ташқи савдо фаолиятини давлат 
томонидан тартибга солиш усулларини қўллашнинг бирлиги.
4
Ўзбекистон 
Республикасининг 
савдо 
сиёсати 
Ўзбекистон 
Республикасининг иқтисодий сиёсатининг ажралмас қисмидир. Ўзбекистон 
Республикаси савдо сиёсатининг мақсади Ўзбекистон экспортчилари, 
4
Ваҳобов A. ва бошқалар.Жаҳон иқтисодиёт ва халқаро иқтисодий муносабатлар.Т.:Бактриа пресс, 2015. 
584бет 

---

31 
импортчилар, ишлаб чиқарувчилар ва товарлар ва хизматлар истеъмолчилари 
учун қулай шарт-шароитларни яратишдир.
Халқаро ҳуқуқнинг умумеътироф этилган тамойиллари ва нормаларига, 
шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларидан келиб 
чиқадиган мажбуриятларга риоя қилиш асосида қурилади. 
Ўзбекистон Республикаси ташқи савдо фаолияти соҳасида фаолият 
юритмоқда: 
- ташқи савдо алоқаларини ривожлантириш контсептсияси ва 
стратегиясини шакллантириш ва Ўзбекистон Республикаси савдо сиёсатининг 
асосий тамойиллари; 
- Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий суверенитети ва иқтисодий 
манфаатларини, Ўзбекистон Республикаси ва Ўзбекистон фуқароларининг 
иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш; 
- ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш, шу 
жумладан божхона-тариф ва тарифсиз тартибга солиш, шунингдек товарларни 
Ўзбекистон Республикасига олиб келиниши ва Ўзбекистон Республикасидан 
олиб чиқилиши муносабати билан мажбурий талабларга мувофиқлигини 
тасдиқлаш соҳасидаги фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш; 
- Ўзбекистон Республикаси ҳудудида фуқароларнинг ҳаёти ёки соғлиғи, 
жисмоний ёки юридик шахсларнинг мол-мулки, давлат ёки коммунал мол-
мулки, атроф-муҳит, ҳайвонлар ва ўсимликларнинг ҳаёти ёки соғлиғи учун 
мажбурий талаблар ва хавфсизлик мезонларини белгилаш Ўзбекистон 
Республикасига товарлар олиб кирилганда ва уларни назорат қилиш 
қоидалари; 
- Ўзбекистон Республикасидан экспорт қилиш тартибини аниқлаш ва 
Ўзбекистон Республикасига ядровий моддалар, заҳарли моддалар, портловчи 
моддалар, заҳарли моддалар, биологик фаол материаллар (донор қон, ички 
органлар ва бошқа материаллар) , генетик фаол материаллар (қўзиқорин 
экинлари, бактериялар, вируслар), ҳайвонлар ва ўсимликлар хавф остида 

---

32 
бўлган, уларнинг қисмлари ва дериватлари, шунингдек фуқароларнинг ҳаёти 
ёки соғлиғига, ҳайвонлар ва ўсимликларнинг ҳаёти ёки соғлиғига, ; 
- 
Ўзбекистон 
Республикасига 
олиб 
кириш 
ва 
Ўзбекистон 
Республикасидан қимматбаҳо металлар ва қимматбаҳо тошларни олиб чиқиш 
тартибини аниқлаш; 
- Ўзбекистон Республикасининг космик фаолият соҳасидаги халқаро 
ҳамкорлигини мувофиқлаштириш ва Ўзбекистон Республикасининг халқаро 
космик лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишни назорат қилиш; 
- Ўзбекистон Республикаси ҳудудида мажбурий бўлган ташқи савдо 
фаолиятининг статистик ҳисобот кўрсаткичларини белгилаш; 
- ташқи иқтисодий алоқалар соҳасида Ўзбекистон Республикаси халқаро 
шартномаларини тузиш; 
- 
хорижий давлатларда Ўзбекистон Республикасининг савдо 
ваколатхоналарини ташкил этиш, сақлаш ва тугатиш; 
- халқаро иқтисодий ташкилотлар фаолиятида иштирок этиш ва ушбу 
ташкилотлар томонидан қабул қилинган қарорларни амалга ошириш; 
- Ўзбекистон Республикасидан товарларни экспорт қилиш тартибини 
белгилаш, унинг таркибий қисми давлат сирини ташкил этувчи маълумотдир. 
Ҳар қандай рус шахслари ва хорижий шахслар ташқи савдо фаолиятини 
амалга ошириш ҳуқуқига эга. Ушбу ҳуқуқ Ўзбекистон Республикасининг 
халқаро шартномалари, ушбу Фуқаролик қонун ва бошқа фуқаролик 
қонунларда назарда тутилган ҳолларда чекланиши мумкин. Хорижий 
давлатларнинг савдо-иқтисодий масалалар бўйича ваколатхоналари 
Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикаси томонидан тегишли 
хорижий давлатлар билан тузилган халқаро шартномалар асосида ташкил 
этилади.

---

33