Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги тошкент дaвлaт иқтисодиёт университети

aLC/aLb < Pc/Pb < aLC*/aLb*, бу ерда Рс – кийимнинг жаҳон бозоридаги 
баҳоси, Pb – тахтанинг жаҳон бозиридаги баҳоси. 
Нисбий афзаллик вазияти – агар мамлакатлар бошқа мамлакатларга 
нисбатан пастроқ нисбий ҳаражатлар билан ишлаб чиқариладиган 
маҳсулотларни ишлаб чиқаришига ихтисослашсалар, ташқи савдо иккала 
мамлакат учун ўзаро манфаатли бўлади. 

---

15 
2. Ташқи савдо сиёсати тариф методларининг мохияти ва турлари 
Бож тарифи тушунчаси қуйидаги маъноларда ишлатилиши мумкин:
Савдо сиёсатининг воситаси.
Импорт ва экспорт маҳсулотларига қўлланиладиган божлар 
ставкаларининг йиғиндиси.
Маълум бир маҳсулотни мамлакатнинг божхона ҳудудига олиб киришда 
ёки олиб чиқишда тўланадиган божнинг аниқ ставкаси.
Бож – маҳсулотни импорт ёки экспорт қилиш пайтида божхона 
томонидан олинадиган мажбурий тўлов.
Бож тарифларнинг функциялари:
Фискал – бож давлат бюджети даромадларининг бир манбаи 
ҳисобланади.
Ҳимоя қилувчи – импорт божларига тегишли, чунки улар ёрдамида 
давлат маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни чет эл рақобатидан ҳимоя қилади.
Мувозанатлаштирадиган – экспорт божларига тегишли, улар 
маҳсулотларнинг ички нархлари жаҳон нархларидан пастроқ бўлган ҳолатда 
ушбу маҳсулотларнинг экспортини чеклаш учун қўлланилади.
Бож тарифларнинг таснифланиши:
Ундириш усули бўйича:
Адвалор – маҳсулотларнинг божхона қийматидан фоизда ҳисобланади.
Махсус – маҳсулотнинг бир бирлигига ўрнатилган ҳажмда ҳисобланади.
Аралаш – бож ундиришнинг икки турини бирлаштиради.
Pd = Pim + Tc – махсус бож солишдан кейин импорт маҳсулотнинг ички 
нархи.
Tc = Pd – Pim. 
Pd = Pim (1 + Tav) – адвалор божи солишдан кейин маҳсулотнинг ички 
нархи.
Tav = (Pd – Pim)/Pim. 
Tv = Pd¯ - Pim – нархларнинг доимий даражасини ушлаб туришга 
йўналтирилган ўзгарувчан тариф.

---

16 
Pd – маҳсулотнинг ички нархи.
Pim – импорт қилинаётган маҳсулотнинг нархи.
Tc – махсус тарифнинг ставкаси.
Tav – адвалор тарифнинг ставкаси.
Tv – ўзгарувчан тарифнинг ставкаси.
Pd - ушлаб туриш керак бўлган маҳсулотнинг ўртача ички нархи.
Адвалор божлар асосан бир маҳсулотлар гуруҳи ичида турли сифатли 
хусусиятларга эга маҳсулотларга солинади. Улар ички бозорнинг ҳимоялаш 
даражасини ўзгармас қилиб ушлаб туради. Нархлар ўзгарганида фақат бюджет 
даромадлари ўзгаради.
Мисол:
Т = 20%.
P1 = 200 долл.
C1 = 40 долл.
P2 = 300 долл.
C2 = 60 долл.
P3 = 100 долл.
C3 = 20 долл.
(T – адвалор божининг ставкаси, P – импорт маҳсулотининг нархи, C – 
давлат бюджетининг даромадлари).
Адвалор божларни қўллаш учун маҳсулотнинг божхона қийматини 
ҳисоблаб чиқиш керак.
Махсус божлар стандартлаштирилган маҳсулотларга ўрнатилади ва 
ундиришга қулай ҳисобланади, чунки уларни солиш учун маҳсулотнинг 
божхона қийматини ҳисоблаш керак эмас. Аммо улар ёрдамида эришиладиган 
бож ҳимоясининг даражаси маҳсулотларнинг нархлари ўзгаришига боғлиқ 
бўлади. Мисол:
t = 1000 долл.
P1 = 8000 долл.
T1 = 12,5%
P2 = 12000 долл.
T2 = 8,3%
(t – махсус божининг ставкаси, P – импорт маҳсулотининг нархи, T – бож 
ҳимоясининг даражаси).

---

17 
Импорт нархлари ошганда, ички бозорнинг махсус тарифи ёрдамидаги 
ҳимоя даражаси пасаяди. Бошқа тарафдан, импорт нархлари тушганда махсус 
тариф миллий ишлаб чиқарувчиларнинг ҳимоя қилиш даражаси ошади.